lunes, 14 de abril de 2025
Cueva de Peña Miel Superior 1
sábado, 12 de abril de 2025
Urdallueko harana
Artikutza
inguratzen duten mendien magaletatik esekitzen diren baso trinko eta sakonetan
ezkutatzen dira iraganaren lekuko isilak. Haran estuen bihotzean murgiltzen
bagara, egun naturaren altzoan lokarturik dauden historiaren pasarteak irakurri
ahal izango ditugu eta errekastoen urek zizelatu dituzten paraje hauek ezagutuz
gero, ohartuko gara mendeetan zehar izan duten garrantzia. Garai bateko
jarduera desberdinen aztarnak aurkituko ditugu bazter guztietan, baita
misterioz betetako inguruak ere. Bizimodu desberdinen eta bertako errekurtso
naturalen ustiapen ugarien lekuko izan diren lur hauetan iraganak loak hartu
du.
Artikutza |
Artikutza
Frontoiaren
ondotik doan bidea hartu eta ezkerretik ateratzen den pistatik, Enobietako
urtegirako norabidea hartu dugu. Aurrera jarraitu eta bihurgune nabarmen batera
heltzean, langa igaro eta eskuinera jo dugu errekaren ondoan dagoen zubitxora
iristeko. Hau pasa eta ezkerrera hartu behar da, errekaren ondotik metro batzuk
betez. Bide zaharra Otarango pagadian murgiltzen da sigi-sagan altuera hartuz.
Artikutza |
Otaran
Artikutzan ekosistema ezberdinak
aurkitu badaitezke ere, pagadiak dira urtegiaren inguruko lurrak estaltzen
dituzten komunitate handienak. Hauen azpian eta beraien estaldura dentsoa
izaki, lurra biluzik dagoela esan daiteke, orbela eta goroldioa izanik beren
biztanlerik ugari eta nabarmenenak. Zenbait onddo ere aurki daitezke ingurune
hauetan, baina agian beren tamaina eta hazteko lekuarengatik (pago enborretan)
ardagaiak, enbor zaharren apaingarri gisa, ikusgarrienak suertatzen dira. Baina
pagadiek mundu oso bat ezkutatzen dute, ekosistema honen oreka mantentzen duten
biztanleak ugariak izanik.
![]() |
Otarango pagadia |
Enbor luzeko
pago gazte askok osaturiko pagadi ikusgarri bezain eder honetan murgildurik,
orbelak lurra erabat estaltzen du eta tarteka bidea ikusgaitza da. Pagaditik
ateratzean, Goizarindik Beltzuntzera
doan pista batekin egin dugu topo. Metro gutxi batzuk aurrerago, berriz,
ezkerrera hartu eta Urdallueko pagadian barneratzen den beste xenda bat
jarraitu dugu. Pago-enborrean marka gorria.
![]() |
Pagadia zeharkatuz |
Urdallue
Pagadia zeharkatzen
duen bidezidorra segituz, laster sakanaren hondora iritsi gara. Enborrez
eratutako zubitxo bat zeharkatu dugu beste aldera pasatzeko. Urdallueko
burdinola eta baserri-multzo zaharraren aztarnekin aurrez aurre egin dugu topo.
Denboraren poderioz, natura pixkanaka eraikin hauek guztiak estaliz joan da eta
egun zail samarra gertatzen da eraikin horien egitura osoa nabarmentzea.
![]() |
Urdallue |
Artikutzan
lau dira ezagutzen diren burdinola hidraulikoak, Urdallue, Elama, Goizarin eta
Artikutzako parajeetan kokatutakoa. Burdinola hidrauliko baten egituran hiru
zati dira berezigarrienak: uharka, arragoa (mineralen kiskaltze-labea) eta
lantegia. Azken honek oso egitura konplexua zuen, albo batean gurpil
hidraulikoak kokatzen ziren ardatzak mugiarazteko; gurpil hauek gabia eta
hauspoa martxan jartzen zituzten. Hauekin batera beste zenbait dependentzi
eraikitzen ziren, hala nola langileen bizitokiak, kiskaldutako mineral eta
egur-ikatzarentzat biltegiak eta “Olaetxea” edo burdinolaren arrendatariaren
bizilekua.
Orreagako Kolegiataren mugarria |
Industria metalurgikoarekin
guztiz loturik zegoen ikazkintza izan da paisaia eraldatu duen beste
jardueretako bat eta horren lekuko pagadietan aurki daitezkeen “txondor-plaza”
(txondorrak eraikitzeko plataformak) ugariak. Ekonomi guztia egurraren inguruan
oinarrituta zegoenez, jarduera industrial honek eragin nabarmena izan zuen
Artikutzako basoetan. Gaur egun, paraje hauek isiltasunean murgildurik daude,
eta naturak galdutako espazioa berreskuratu du.
Artikutza |
Ubidea
Baserri-multzoa
utzi eta sakanaren ezker aldeko mendialdetik doan bide zabala jarraitu dugu.
Berehala, Lapurzulo izenez ezaguna den meatzal ingurura iritsi gara eta
aurrerago, garai batean Ollagarate errekatik Lizarurdiñetako deposituraino ura
garraiatzen zuen ubide bat aurkitu dugu, honek herritik gertu zegoen zentral
bat elikatzen baitzuen. Bidea, ubidearen ondotik doa depositura iritsi arte.
Segidan Lizarurdiñetatik jaisten den pista segitu dugu eta seinale zuri eta
horiak jarraituz urtegia inguratzen duen pistara heldu gara. Hemendik herrira,
urtegiaren hormaren ondotik pasatzen den zidorretik jaitsi gara, egurrezko
hesolak erakusten duen norabidean.
Klikatu
hemen ARGAZKIAK ikusteko
http://askemikel.blogspot.com/2019/01/urdallueko-harana_25.html
miércoles, 9 de abril de 2025
Campas de Oltza, Askiolagaina y Argazki Koba
Esta semana os propongo acercarnos a las campas de Oltza (Gipuzkoa) desde el parking de Zumarraundi (municipio de Zalduondo) subiendo al Askiolagaina y visitando un par de cuevas, una excursión de unos 12 km. ida y vuelta y 450 metros de desnivel.
La primera parte del recorrido, que resumo a continuación, la explico con detalle en una publicación anterior (https://pateandoalava.blogspot.com/2024/12/aizkorri-y-aketegi-parte-1.html). Desde el fondo del parking (coordenadas: 42.922955, -2.321590) tomamos una senda que sube por la vaguada hasta el punto 42.924974, -2.322842, donde tomamos a la derecha.
En el punto 42.928602, -2.323915 llegamos a la calzada medieval, que seguimos hasta unos 50 metros antes del puerto de Lizarrate (coordenadas 42.931197, -2.323609), donde salimos por una senda a la izquierda, que es el Camino Ignaciano, señalizado con flechas naranja y marcas rojas y blancas que nos ayudarán a no perdernos. Por si acaso, en los puntos 42.931638, -2.325685 y 42.931833, -2.325955 tomar el ramal de la derecha, y en el punto 42.932761, -2.326558 seguir a la izquierda y subir la cuesta.
Continuamos la GR (izquierda) hasta el punto 42.933668, -2.333570 donde, después de disfrutar de las vistas de la sierra (derecha), salimos por la izquierda y caminamos 50 metros hasta un poste: el buzón montañero del Askiolagaina (coordenadas 42.933668, -2.333570), que hemos subido sin percatarnos.
Regresamos al punto anterior y continuamos por la GR (y Camino Ignaciano) que, en el punto 42.934122, -2.335429 se une a una pista forestal, en el punto 42.936047, -2.338840 se separa y en el punto 42.938890, -2.344138 se vuelve a unir. A partir de aquí nos olvidamos de la GR y seguimos la pista descendente. Junto a esa pista encontraremos un dolmen (Pagomakor, coordenadas 42.944359, -2.345812) y un crómlech (Mairubaratza, coordenadas 42.946367, -2.346235), aunque para ojos inexpertos como los míos, son solo meros montones de piedras.
En el punto 42.946367, -2.346235 abandonamos la pista para tomar el camino a la derecha que nos llevará directos a las campas de Oltza, pero antes salimos a la derecha en el punto 42.947483, -2.345292 y nos dirigimos campo a través a la primera cueva (Abaroleku, coordenadas 42.947087, -2.344153), una cueva con dos bocas mucho estiércol que pronto se estrecha en una gatera.
Retomamos el camino y lo volvemos a abandonar en el punto 42.948334, -2.344449 para buscar Argazki koba. Para llegar, seguir campo a través los siguientes puntos: 42.948528, -2.344331; 42.948707, -2.344073; 42.949130, -2.344184; 42.949464, -2.344087 y 42.949631, -2.344181, donde se ubica la entrada. Se trata de una cueva con bonitas formaciones y una segunda entrada bastante estrecha.
Regresamos al camino y continuamos hasta las inmediaciones de las bordas de las campas de Oltza (coordenadas 42.949300, -2.337992) donde, además de admirar el extraordinario paisaje, podemos acercarnos a otras cavidades, en principio de menos interés. Las dos primeras están en el extenso roquedal al otro lado de las construcciones (coordenadas 42.950460, -2.337178 y 42.950414, -2.337252) Se trata de dos pequeñas cavidades, una de ellas llena de basura. La tercera está a unos 300 metros al sur del punto anterior (coordenadas 42.946622, -2.335538), y su entrada es una gatera con fuerte pendiente descendente que mejor dejaremos para gente experta.
Disfrutad de la excursión y, como siempre, no olvidéis respetar las formaciones y a los habitantes de la oscuridad. ¡Hasta dentro de tres semanas!
Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS
y el que usan muchas aplicaciones.
Podéis ver el resto de las fotos y/o
vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/04/campas-de-oltza-askiolagaina-y-argazki.html,
junto a más de un centenar de otras excursiones..
sábado, 5 de abril de 2025
Menditxiki: Mendata eta Sakonetako flyscha
jueves, 3 de abril de 2025
⛰️CALMA ALTA, ⛰️PICO GRATALeta ⛰️PEÑA GRATAL, Arguis Urtegitik
Huesca-tik Piriniora joaterakoan Monrepós mendatetik, mendatearen ezkerrean itxura dotoreko tontor bat ikusten da. Askotan pentsatu izan dugu bertara igotzea, baina atzeratzen joan da proiektoa. Badakigu Gratal izena duela, eta behin bere sakonean dauden Gorgas de San Julián ezagutzen izan ginen. Ibilbidea Toki interesgarria hau ere. Baina, bada garaia tontorrak ezagutzeko!![]() | ||||||||||
2025-03-15 Larunbata da, eguraldi ona dago iragarrita, eta garai honetako astebukaera guztiak bezala, Tena bailara eskiadorez "petatuta" eta errepideak kola luzeekin. Horrela ba, Sabiñanigo-tik Monrepós igaro eta Arguis urtegira heldu gara. Presaren ondoan dagoen aparkalekuan utzi dugu kotxea. Hego aldetik, Nueno-tik ere igo daiteke, baina guk alde hau aukeratu dugu.
|
sábado, 29 de marzo de 2025
Iruñarri
Irakurriko
mendigunean, Ezkain lepoak bi mendi ezagun lotzen ditu: Irakurri eta Iruñarri
edo Elazmuño. Inguru hauek garai bateko transhumantziaren lekuko izan dira
mendeetan zehar eta bertatik ibiliz gero, monumentu megalitiko desberdinak
ikusi ahal izango ditugu. Leku desberdinetatik iritsi gaitezke bertara, baina
artikulu honetan, Ezkurra herritik igo eta ibilbide zirkular bat egitea
proposatzen da. Ibilbide osoa, zuhaitzen enbor, adar edota harrietan kolore
gorria duten marka desberdinekin (marra, biribil, gezi…) balizatuta dago.
Maldan gora |
Irakurri |
Ezkurra
haranean dagoen izen bera duen herrian emango diogu hasiera gaurko ibilbide
zirkular honi. Herriko pilotalekutik abiatu, errepidea zeharkatu eta gorago
dagoen latsarri zaharraren ondotik igotzen hasiko gara. Lehen seinaleak ikusi
eta maldan gora jarriko gara berehala. Baztaneko bordaren ondotik pasa eta
sigi-saga luzeak egiten dituen bide erosoan zehar erraz iritsiko gara pagadi
baten ondora. Ezkain lepora zuzentzen den pista hemen utziko dugu eta cahirn
batek (eta kolore gorriko seinaleek) pagadian murgiltzera gonbidatuko gaitu.
Berehala, Maloko Harria trikuharria ikusiko dugu eta orbela zapalduz basoaren
gain aldera igotzen jarraituko dugu. Pagaditik ateratzean, Irakurriko tontorra gero eta gertuago ikusiko
dugu. Garo artean marrazten den bidezidorrean zehar, Olegiko lepora doan pista
zeharkatu eta tontorrera igotzeko azken maldari ekingo diogu. Erpin geodesikoa,
kohete itxurako buzoia eta pilotari baten irudia duen beste bat. Ikuspegia oso
zabala da eta gertuko mendiak ez ezik, urrutikoak ere ederki begiztatuko
ditugu.
Trikuharria |
Arriurdiñeta |
Igotako
bidetik atzera egin eta Olegiko lepora jaitsiko gara eta bertan Ezkaingo lepoa
izena duen harrespila edo mairubaratzaren
ondotik pasa eta gero, Olegiko gainerantz joko dugu. Beherago ikusi dugun Ezkaingo
lepo zabalerantz abiatuko gara segidan eta bertan Olegiko mairubaratzaren
aurriak ikusiko ditugu. Aurrez aurre izango dugun Arriurdiñeta edo Iruñarriko
tontor aldera joko dugu eta azken malda
bide erosotik gainditu ostean, beste aldetik, antena erraldoiaren mantentze
lanak egiteko egin zuten errepidera jaitsiko gara. Bertatik ehunen bat metro
bete eta berehala ikusiko dugu Iruñarri zutarri bikaina. Gaur egun zutarri honek duen ospea dela eta, mendi osoak Iruinarri edo
Iruñarri izena du. Elezaharren arabera, Sansonek harritzar hau Donostiako Igeldo menditik edo Beruete
udalerriko Otsolako larretik hona jaurti omen zuen, aldiz,
beste batzuen esanetan Errolan edota jentilak izan omen ziren. Beste harritzar edo zutarrien kasuetan aipatu ohi den
bezala, harkaitza bere jaurtiketa ibilbidean motz gelditu eta Euskal
Pirinioetako txoko honetan erori omen zen.
Iruñarri |
Iruñarri |
Kondaira zaharren lekukoa atzean utzi eta marka gorriek erakutsiko
diguten norabidean jaisten hasiko gara pagadian zehar sartzen den pistatik. Bat
batean, seinale gorriek eskuin aldera jo (erne ibili!) eta bide jakinik gabe
pagadia zeharkatuko dugu. Sargenelleko borda behean ikusiko dugu, baina gu
bertaraino jaitsi gabe, bide balizatuak errekaren ondora gerturatuko gaitu. Hau
zeharkatu eta bide nabarmenak Ezkurra herriraino eramango gaitu galtzeko batere
arazorik gabe.
miércoles, 26 de marzo de 2025
Salto del Nervión desde Untza
Esta semana os propongo visitar el Bertzeta, la cueva de Estrechuras y el impresionante salto del Nervión desde Untzaga (Untza), una excursión de unos 12,5 km. ida y vuelta y 250 metros de desnivel.
Desde el aparcamiento sito a 1 km. al sur del pueblo (coordenadas 42.969618, -2.960105) continuamos la pista en dirección a la sierra. A los 400 metros cruzamos un portón y continuamos la pista, convertida ya en un camino sin posibilidad de pérdida. Todo el recorrido discurre paralelo a un impresionante precipicio que tendremos siempre a mano derecha. Así, en la bifurcación sita en el punto 42.954689, -2.969398 (y en las que nos podamos encontrar) tomamos el ramal derecho.
En el punto 42.951300, -2.971207 abandonamos el camino para dirigirnos al poste geodésico blanco de hormigón que tenemos a nuestra derecha, y que es la cumbre del Bertzeta (coordenadas: 42.950878, -2.971885), donde no hay buzón montañero alguno. Desde ahí, seguimos hacia la alambrada (oeste) y continuamos junto a ella (sur) disfrutando del espectacular paisaje.
En el punto 42.943663, -2.973278 cruzamos la alambrada y buscamos un recóndito sendero descendente que nos lleva sin pérdida a la cueva Estrechuras (coordenadas: 42.943774, -2.973345), antiguamente usada de refugio, como se puede ver. Se trata de una larga gatera horizontal de unos 60 metros de longitud.
Regresamos a la valla y, antes de continuar, caminamos unos 50 metros al este (coordenadas: 42.943853, -2.972410), donde podremos visitar una pequeña covacha con dos orificios de entrada, uno encima del otro.
Regresamos a la valla y continuamos junto a ella admirando el paisaje y, si hay agua, la cascada del Nervión, de 222 m. de caída, la mayor del estado español. Si queremos visitar el mirador (ya en Burgos) tendremos que elegir entre buscarnos la vida para vadear el río o, desde el punto 42.936696, -2.977912, seguir el camino de la izquierda (GR-282, dirección Berberana) y, una vez al otro lado, la pista que nos lleva al mirador.
Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!
Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS
y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google
Maps tal como están escritas).
Podéis ver el resto de las fotos y/o
vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/03/salto-del-nervion-desde-untza.html,
junto a varias decenas más de excursiones.
viernes, 21 de marzo de 2025
Legarreako leizea
Ibilbide honek Legarreako leizeraino igotzea
du helburu. Gaztelun, 1936eko uztaileko matxinada militarraren ondorioz,
Nafarroak bizi izan zuen krimenik bortitzenetako baten eszenatokia izan zen
paraje naturala bisitatu eta 80 urtez, isiltasun itxi batek gorde dituen
Sagardia-Goñi familiaren nondik norakoak ezagutu.
Gazteluko Santo Domingo eliza |
Gazteluko Santo Domingo elizaren ondotik
abiatu, herriko kale nagusia zeharkatu eta bertako herri ostatuaren ondoan
dagoen iturri-garbitokira iritsiko gara. 1888an
eraiki zuten Kubara emigratutako gazteluar batzuk eta, 2008an, auzolanean eraberritua
izan zen. Bertan, aspaldian behiak ferratzeko erabiltzen zen estira ikus
daiteke. Haritzaldea, Sanjulur, Argiñazpi eta Otxartegiko baserri eta borden
ondotik pasatzen den porlanazko errepide txikian barna igotzen jarraituko dugu.
Joaneseko bordaren ondotik igaro eta gure mende izango dugun ikuspegi eder eta
paregabeaz gozatzeko aukera izango dugu.
Kopako borda |
Mendi aldera ateratzen den
lurrezko pista baten ondora ailegatzean, errepidea utzi eta Kopako bordaren
ondora iritsiko gara. Bide nabarmenak, pagadian murgildu eta Legarreako
leizearen ondora eramango gaitu. Pago batean azpian leizea (burdinazko-barrez
itxita), Sagardia-Goñi familiaren omenez Mikel Iriarte eskultoreak egindako
oroimenezko eskultura eta azkenik, inguru honetan izandako gertakizun krudelak
jasotzen dituen argibide-taula.
Legarreako leizea |
Nafarroan krimenik lazgarrienetako bat gertatutako leize honetan bota zituzten Juana Josefa Goñi eta haren zazpi seme-alabetako seiren gorpuak. 1936ko abuztuaren 30ean, Gazteluko Juana Josefa Goñi Sagardia, 38 urteko emakumea bere seme-alabekin batera desagertu zen. Hamabost egun lehenago etxetik eta herritik kanporatuak izan ziren lapurreta txikiak egitea egotzita. Tarteko egun horietan mendian bizi izan ziren adarrez egindako txabola batean, Pedro Sagardia aitaren zain. Aita eta seme nagusiena gerrako frontera derrigorrez bidalita zeuden eta ezin izan zuten lagundu.
![]() |
Sagardia-Goñi familia |
Gau horretan norbaitek
txabola erre eta familia leizera bota zuen, ziurrenez aurrez erahilda. 2016ko
irailean, Aranzadi Zientzia Elkartearen indusketa lanei esker, gorpuzkiak
leizetik atera izanak baieztatu zuen kontakizuna egia zela, baina ez dago behin
betiko adostasunik motibazioei buruz, aurreiritzi sozialak eta politikoak
nahasten baitira. Urtebete geroago, 2017ko irailean, Sagardia-Goñi familiaren
omenezko ekitaldi bat egin zen leizean bertan, eta, ondoren, Gaztelun,
gorpuzkiak senideei eman eta herriko hilerrian ehortzi zituzten. Azpimarratzekoa
da Jose Mari Esparza idazle eta historialariak egia azaleratzeko egindako
ahalegina.
Mikel Iriarte eskultoreak egindako oroimenezko eskultura |
Memoria
Historikoaren Leku izendatutako paraje honetatik aldendu eta Irisoko bordaren
ondoan dagoen porlanazko errepidera iritsiko gara. Mendiko bide zahar
honetatik, Zamargiñeneko bordaren ondotik pasa eta Legasa herriraino jaitsiko
gara. Herrian sartu gabe Bidasoako bide berdetik hirurehun bat metro bete
ondoren, ezkerretik, Gaztelura zuzentzen den pista hartuko dugu. Baserri artean
hedatzen den bide honetatik abiapuntura helduko gara, Gazteluko elizaren ondora
hain zuzen ere. Tarte bat izanez gero, interesgarria da gertu dagoen herriko
hilerrira joan eta Sagardia-Goñi familiaren hilobia bisitatzea.
Familiaren hilobia Gazteluko kanposantuan |
Klikatu
hemen ARGAZKIAK ikusteko
https://askemikel.blogspot.com/2025/01/legarreako-leizea.html
martes, 18 de marzo de 2025
Los dólmenes de Kuartango (Araba)
En el pequeño valle de Kuartango entre los pueblos de Anda y Katadiano encontramos un gran complejo megalítico de hace unos 5.500 años restaurados y visitables. Guardianes de las memorias ancestrales. Paisaje sagrado que se ha ido transformando a lo largo de su historia entre campos de labranza junto al rio Bayas. Son lugares, que personalmente me inspiran mucho. Podemos partir del pueblo de Anda o de Katadiano por una pista señalizada.
Los monumentos
megalíticos singulares son: San Sebastián norte
y sur, y Gurpide norte y sur. Estos dólmenes fueron levantados en comunidad,
lugares de ritos funerarios y encuentro con los ancestros y el más allá.
Conectamos
con las energías y sabiduría de miles de años que los contemplan.
Centros espirituales donde se hacían rituales de despedida a
los seres queridos: danzas, cantos, ofrendas, plegarias, entregar ajuares.
Buscaban la conexión espiritual de pueblos que denominados primitivos, final
del Neolítico y con un alto grado de trascendencia.
Gurpide Norte ha perdido su monumentalidad quedando como
referencia un menhir con uno de los ortostatos del dolmen. Pero guarda la
energía del lugar.
Estas construcciones megalíticas que definen el paisaje se pueden recorrer con indicaciones y paneles que nos hacen una idea de su evolución.
Están a
poca distancia entre ellas, menos de 2 km. Sorprende
que en tan poco espacio haya estos 4 monumentos, quizá reflejaban alguna constelación o momento astronómico. Veremos en ellas su
túmulo, cámara pero no el clásico corredor y donde faltan losas utilizadas para
otra finalidad a lo largo de estos 5.000 años por las comunidades de pastores
que habitaron aquí, como para hacer cabañas o piedra de cantera.
No debemos irnos sin antes hacer una visita por el bonito
pueblo de Anda y pasar por su puente de piedra sobre el rio Bayas.
El pequeño pueblo de Katadiano (de nombre romano junto con
otros muchos del valle) nos sorprende con unas figuras talladas en madera y su
coqueta iglesia.
Ruta de los dólmenes de
Kuartango: https://es.wikiloc.com/rutas-outdoor/dolmenes-de-katadiano-21148667
Otras rutas de Dólmenes en Araba:
Araba con magia https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2019/11/araba-con-magia-esther-merino.html
Rehabilitación del Parque Megalítico más grande de Euskadi.
Sierra de Entzia. Legaire. Araba https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2019/11/rehabilitacion-del-parque-megalitico.html
Ibaola harriak, un lugar para
quedarse (Villabuena/Eskuernaga). Araba