Xerpa herria

 

Pangbocheko agurea

Xerpa herria munduko mendi garaienen magalei erantsita bizi da aspaldidanik baina, azken hamarkadetan ugaritu diren trekking eta alpinismo joera desberdinak xerpa komunitatea eraldatzen ari direla esan daiteke.  1953. urtean Edmund Hillary eta Tenzing Norgayk munduko mendi garaienaren gailurra lehen aldiz zapaldu zutenetik, kasik isolaturik bizi zen nekazari eta abeltzainen herri honek mendi-turismoaren boom-a ezagutu du. Ekonomia aukera berri hauek zerbitzu eta proiektu on batzuk (eskolak, ospitaleak…) ekarri arren, bertako kulturaren hondatzea eragiten ari dira. Zoritxarrez, beste hainbat kulturekin duten gehiegizko harremanak, mendebaldekoarekin batik bat, ehunka urtetako historia duen herri honen kultura desagertzeko zorian jarri du.

Emakume xerpa baratzean lanean Mojon

Luklako aireportu txikia inguratzen duen hesiari so geratu natzaio, iaz bidelagun izan genituen Sonam xerpa eta rai etniako Ram gaztea bilatuz. Berehala elkar ikusi eta besarkada estu batean bildu gara, xerpek ohikoa duten irribarre zabala beren aurpegian marrazten den bitartean. Ramek gure petateak bizkarreratu eta Paradise lodgerantz abiatu gara lehen tea dastatzen dugun bitartean azken urtean gertatutako guztiaz hitz egiteko. Iaz ezagutzeke utzi genituen xerpa gizartearen bizimoduan murgiltzeko asmoz itzuli garela adierazi diegu, xerpen ohitura eta tradizioak gertuagotik bizi nahiz.

Jainkoei zuzendutako otoitzak irudikatzen dituzten gurpilak

Luklako azken etxea atzean utzi orduko, Chomolangma (Unibertsoaren Ama Jainkosa) haserretu dela dirudi, ekaitzak jo du eta bideak erreka itxura hartu du. Trumoi eta tximisten artean Chheplung eta Gatheko herrixkak zeharkatu ditugu Packdineko lodgera heldu aurretik. Gustura hartu dugu jangela erdian dagoen berogailuaren beroa. Egurrez eta batez ere eguzkitan lehortutako yak kakaz (chea) betetako galdara txiki honek azkar epeldu ditu gure gorputzak. Lodgeko arduradunak gurera bildu dira eta esku artean dugun te beroari zurrut txikiak eginez, gogora ekarri nahi izan dugu xerpen jatorria.

Tengbocheko monje bat irakurtzen

Xerpa hitzak tibeteraz “ekialdeko herria” edo “ekialdeko jendea” esan nahi du, shar “ekialde” + pa “herria” edo “jendea” eta Tibeteko ekialdean dagoen Kham eskualdean bilatu behar dugu hauen jatorria. XV. mendearen erdialdera, xerpek Tibeteko lurrak utzi eta Himalaiako goi haranetan bizitzen hasi ziren, Nangpa La lepoa (5.900 m) gurutzatu eta munduko mendi garaienaren (Everest, Sagarmatha edo Chomolangma) magalean hedatzen den Solo Khumbu haranean jarri ziren. Beraz, esan dezakegu Solo Khumbu dela xerpa herriaren etxea (khangpa). Azken hamarkadetan Nepalgo beste zenbait lurraldetara emigratu dute, baita Indiako Sikkim, Assam eta Darjeelingera edota Europa eta Ameriketara. Sonami so natzaio, bere aurpegian irudikatzen diren hazpegi mongoliar nabarmenei begira, bere arbasoen ispilu. Afaldu ostean, Dudh Khosi ibaiaren murmurioak lagundu digu loak hartzen.

Khumjung-eko ume xerpa

Turista, zamaketari eta mendizale artean murgildu gara Namche Bazarerako bidean eta konturatu orduko, Monju igaro eta Sagarmathako Parke Nazionalaren sarrerara heldu gara. Zubi eseki luze batek ibaia gainditzen lagundu eta Jorsaleko lodge baten kanpo aldean eseri gara. Bospasei ume jolasti ditugu inguruan eta haien algaren artean inguruaz gozatu dugu eskutan garagar, arto, zekale eta artatxikiz egindako bertako garagardoari (chang) zurrut eginez. Etengabea da zamaketarien joan-etorria, adin eta etnia askotako gazte eta ez hain gazteak ilaran. Turismoa lur hauetara heldu aurretik, xerpak nekazariak, abeltzainak eta merkatariak ziren baina, atzerritarren etorrerarekin zamaketari lanetan hasi ziren, garaiera handietan lan egiteko zuten egokiera, trebetasuna eta gaitasuna erakutsiz. Mendebaldeko zibilizazioarekin kontaktuak xerpen bizimodua aldatu egin zuen (hondatu?) betirako, ordura arteko jarduerak turismoaren industriagatik aldatuz. Diruak eta ospeak liluraturik, gidari eta zamaketari lanak beren kulturaren parte bihurtu zituzten, ohiko eginkizunetan aldaketak eraginez. Jakina da alturako zamaketari xerpak ezinbestekoak bihurtu direla munduko mendi garaienen gailurrak zapaltzeko orduan (zamak garraiatu, sokak jarri, bideak ireki, erreskatetan parte hartu…), baina egun langile kualifikatu gisa hartzen badira ere, mendebaldeko askok “mendiko morroi” gisa tratatzen ditugu. Rami so natzaio. Azken zazpi urtetan 21 urteko rai etniako gazte hau, udaberri eta udazkenetan zamaketari lanetan aritzen da bertan irabazitako diru apurrekin bere herrira oinez itzultzeko (hiru egun behar ditu). Lotsatia da eta birritan eskatu arren, ez digu gure izenez deitzen, “Sir” baizik. Adierazgarria oso.

Nuptse, Everest eta Lhotseko pareta tzarra Tengbocheko monasteriotik

Xerpen hiribururantz abian jarri gara segidan. Aldapa pikoa emeki-emeki igo dugu. Eguraldia lagun, mendizale eta turistentzako lodgez eta dendez betetako herri bizi eta koloretsura iritsi gara. Igitai itxura duen malkarrean eraikitako anfiteatroa dirudi, asmo eta ametsen antzezleku paregabea. 3.700 metrotan kokaturik dagoen herri honetan ohikoa da igandetako merkatua. Mendeetan zehar, bide hau erabili ohi dute tibetar merkatariek yaken bizkar gainean gatza eta ardi haragi sikua ekarri eta arroza, artoa eta artatxikiz zamatu eta itzuliz. Xerpek, zama garraiatzeko eta esnetarako yak eta zopkio (yak eta behi arteko hibridoa) ugari dituzte.

Pangbocherako bidea Ama Dablan mendi ederra-1

Herriaren goi aldean dagoen monasterioa (gonpa) bisitatu ondoren, xerpen museo xumea ezagutzera joan gara. Sonamen azalpenak erne entzun ditugu, xerpen bizimoduaz hamaika datu, xerpen iraganaz hamaika xehetasun, xerpen etorkizunaz hamaika zalantza irudikatuz. Lainoa sartu eta hoztu egin du, berandu baino lehen jendez gainezka dagoen lodgearen jangelan sartu gara afaltzeko asmoz. Patata, garagarrarekin batera dira xerpen oinarrizko elikagaiak eta harresi txikiz inguratutako lursail txikietan ereiten dituzte magaletan antolatutako terrazatan. Lotarako ordua da. Gaueko zeru oskarbian marrazten den Thamserku mendiaren siluetari begira egin dugu amets.

Pangbocheko agurea mala eskutan otoitzean

Biharamunean Sonamek goiz iratzarri gaitu, gaur bere herrira baikoaz. Aldapa pikoak xerpen mendi sakratua den Khumbilaren magalean hedatzen den Haran Berdera eraman gaitu, Sonamen bizitzaren lekuko diren paraje eder eta erakargarrietara. Kundeko ospitaleari bisita egin eta Khumjungnera joan gara. Bertako monasterioan yetiaren izan daitekeen buru-larruazala ikusi dugu. Sonamek txikitandik entzundako istorio luzea kontatu digu eta bertakoek gurtu egiten dutela esan digu,  monasterioetako monjeek benetako erlikia gisa baitituzte. Gure lagunaren etxean (khangpa) sartu orduko, Sonamen ama eta emaztea zain ditugu. Elkar agurtu eta beraiek egindako changa eskaini digute. Xerpa gizartean klanen sistema erabiltzen da ezkontza kontuak erabakitzeko. Egun 18 klan daude eta identitatea aitaren bidez hartzen da oinordetzan eta ohikoa da xerpa batek bere klanekoa ez den emaztea aukeratzea. Xerpania (emakume xerpa) da etxeko lanak egin eta seme-alabak hazteaz arduratzen dena eta ohikoa da laborantzan ere ikustea beren senarrak gidari edota zamaketari lanetan dabilen bitartean. Familien artean ere ez dago berdintasunik, lehen yak talde handienak zituzten familiak ziren aberatsenak, baina gaur egun aberats berriak daude. Xerpa askok turismoaren goren aldia baliatu dute negozio berria jarri eta arrakasta edukitzeko: lodgeak, jatetxeak, trekking agentziak... Aberats eta txiroen artean zegoen aldea areagotu egin dela esan daiteke.

Zamaketaria Khumbu haranean

Familia agurtu eta biharamunean Tengbocherantz abiatu gara. Eguzkiaren beroak gauez botatako elurra urtzen hasi du eta bidean ugari diren errododendroen distirak edertu egiten du ingurua. Monasteriora iritsi orduko postaletan ikusi ohi dugun paisaia paregabea paratu zaigu aurrez aurre, Nuptse eta  Lhotse menditzarrek osatzen duten harresi zuri bikaina eta hauen gainetik Chomolangmaren buru ilun lurruntsua. Ziragarria! Ikuspegiaz gozatu eta gero, monasterioan sartu gara. Monjeak otoitzean ari diren bitartean, ifrentzu usai artean sabai eta paretetako irudi eta marrazki koloretsuetan jarri dugu arreta. Xerpa kulturak, erlijio budistaren (budismo lamaista) eraginpeko mito eta elezaharren artean eboluzionatu du mendeetan zehar. Solo Khumbuko bide eta inguruetan murgildu garenetik, herrietan aurkitu ditugun monasterioez (gonpa) gain, budismoarekin zerikusi zuzena duten hamaika erakin edota tresna desberdin ikusi ditugu. Dotrina budistaren ikur diren estupak (chorten) leku askotan daude, erlikiak gordetzeko erabili ohi dira, baita erromes bideak seinalatzeko ere. Kanpoaldean sanskritoz idatzitako om mani padme hum mantra ezaguna edota budisten zortzi zeinu iragarleen marrazkiez osatuta dauden kolore anitzeko otoitz-gurpilak ugari dira paraje hauetan. Eta hauen ondoan ohikoa da otoitz-banderatxo koloretsuak ere ikustea, bidean ez ezik, mendien gailur edota igarobideetan jarri ohi direnak. Lurrean ilaran jarrita edota metatuta, mantrez zizelkatutako harri eta harlauz multzoak (mani) nonahi daude eta hauek beti ezker aldetik inguratu behar dira gure desioak betetzea nahi badugu.

Harrian landu eta margotutako Mania

Herri honen sinesmenen paisaiaren puzzlea osatzen duten elementu koloretsu hauen artean bete dugu xerpen herri zaharrena den Pangbocherainoko bidea. Sonam, arrosario budista (mala) esku artean duen agure batekin gelditu da hizketan. Xerperaz ari dira. Xerpera ez da tibetar dialekto bat, hizkuntza desberdina da eta denbora luzean ez zuen aldaketarik izan, ahalik eta mendebaleko jendearekin kontaktua egin arte, horrela, egungo xerperan hitz ingeles asko aurki daitezke. Masailak eguzkiaren indarrez belztuta dituen agure honek kasik ehun urte dituela esan digu, beraz haranean izan diren aldaketa guztien lekuko zuzena zalantzarik gabe.

Namche Bazarreko etxeak Kang Tegaren mendean

Gauean elurra bota du, baina goizeko eguzkiak azkar urtu ditu bazterrak. Ama Dablam mendi dotorea agurtu eta Tawoche, Cholatse eta Arakam Tse mendien magala zeharkatzen duen  bideak paraje berrietara gerturatu gaitu, Phortsera hain zuzen ere. Xenda eroso hau talaia bikaina da, mendi garaiak ez ezik (Nuptse, Everest, Lhotse, Ama Dablam, Kang Tega, Thamserku...), Solo Khumbu haranaren perspektiba bikaina eskaini digu, gorako bidean igaro ditugun bide, lepo eta herriak gure mende ikusiz eta gozatuz.  

Tengbocheko monasterioa eta Everest eta Lhotse mendiak

Abiapuntura itzultzeko tenorean ezin ahaztu zortzi egunez Sonam eta Ram lagunekin bizitakoak, haiengandik ikasitakoak. Luklako aireportu txikian iazko eszena bera errepikatu dugu, khata bana jarri, lagun maitagarriak besarkatu, hegazkin txikian sartu eta xerpen khangpatik urrutiratu gara berriro ere, tristuraz. Thasi Delek Sonam! Tashi Delek Ram!  

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://askemikel.blogspot.com/2024/01/san-martzial.html

 

 

Cascadas de la Tobería

 

     Esta semana os propongo visitar las cascadas de la Tobería desde Andoin, una excursión circular de unos 4 km. ida y vuelta y 250 metros de desnivel.

     Se trata de una ruta muy sencilla y bien señalizada; basta con seguir las numerosas indicaciones que encontraremos.

     Partiendo de la plaza de Andoin (coordenadas: 42.857173, -2.266192), tomamos la calle hacia el sur (coordenadas: 42.859139, -2.266307) que, fuera ya del pueblo, se convierte en un camino habitualmente embarrado. Atravesaremos una zona con viejos robles de gran tamaño dignos de admirar.

     En el punto 42.852206, -2.265194 podemos salirnos del camino por la izquierda para ver los primeros rápidos y saltos de agua, aperitivo de lo que nos espera. Después, retornamos al camino y seguimos subiendo.

     Aunque las señales indican continuar, la excursión es más bonita si en el punto 42.850948, -2.266042 tomamos el camino a la izquierda. Llegaremos así a una captación de agua con una presa por la que cruzamos el río (coordenadas: 42.849325, -2.264371). A partir de aquí basta subir por el sendero paralelo al río y admirar la multitud de cascadas que iremos encontrando.

     Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google Maps tal como están escritas).

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/02/cascadas-de-la-toberia.html, junto a otras más de cien excursiones.

🏔️BALDETOSAS 2238 MT Col du Portalet(e)tik abiatuta

2025-02-02 Telera etxetik. Aurtengo negua ere elur gutxikoa izaten ari da. Baina justu bezperan elurte dotorea egin zuen eta mendia berriz txukun jarri da. Gu, dagoeneko, dezente ibili gara elurretan, baina lehendik ibilitako tokietan.

 2025-02-03 PORTALET. Askotan bezala gure elurrezko jolastokira etorri gara, helburu zehatzik gabe. Itzuli laburra egiteko asmoz hasi dugu ibilbidea. Kotxean bertan erraketak ipini eta Sallent-eko Mendate Zaharreruntz doazen arrasto nabarmenak jarraitzen hasi gara.

 BALDETOSAS (2238m). Tontor berria guretzat. Pare bat ordutan behetik. Foratata, Infiernoak, Garmo Negro, Tebarray, Llena Cantal, e.a. atzean.
http://mendipitxinkolore.blogspot.com/2025/02/baldetosas-2238-mt-col-du-pourtaletetik.html

Menditxiki: Bulnesetik Tenerosa aterpera

Powered by Wikiloc

 

2001ean Bulnesera igotzeko martxan jarri zuten funikularra hartu dugu. Gora iristean, bide zabalak herriraino eraman gaitu. 2001 urteraino bakarrik oinez igo zitekeen bertara.

Funikularra

Pandébanorantz jarraitu dugu, garai batean Bulnes eta Sotres lotzen zituen bidetik. Herritik 10 minutura, Urriellu Pikuaren begiratokia adierazten duen kartel bat aurkitu  dugu. GR-203ren marka zuri-gorriak jarraitzen jarraituko dugu

Eta altuera pixka bat irabazita, Amuesako kanalaren ikuspegi ederra izan dugu.

Txabolaren bat agertzen da bidezidor harriztatuaren ertzean.

Bat batean, Urrieluko tontorra ikusteko parada izan dugu. Ederra!!!

Azken langa igaro eta Pandébanoko leporaino zabaltzen den belardi eder batetik jarraitu dugu.

Lepoa baino metro batzuk lehenago, saroi txiki baten ondotik igaro gara.

Eta Pandébano mendi-lepora iristean, Urrielluko ibarrera doan bidezidorraren bila joan gara, eta Terenosako saroiraino doan bide laburretik jarraitu dugu.

Aterpea, La Terenosako saroian dago, Urriellura bidean dagoen Pandébano lepotik 40 minutura. Paisaia bukoliko batean dago, artzainen txabolaz eta larreez inguratuta, eta udan ganadua dago bertan. Garai batean lur horietako artzainek erabiltzen zituzten txabola txikiagoez inguratuta dago. Zalantzarik gabe, leku pribilegiatua da, naturaz eta esperientziaz betea bizitzeko.

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://menditxiki1.blogspot.com/2024/11/bulnes.html