Santa Marina y la mina de Paúl

 

     Esta semana os propongo ascender al Santa Marina desde Paúl visitando la antigua mina de yeso, una excursión de unos 5,5 km. ida y vuelta y 300 metros de desnivel.

     No hay en Paúl una zona pública de aparcamiento, así que, por elegir un punto de inicio, partiremos de la calle “La Iglesia” (coordenadas de referencia: 42.791788, -2.944184), donde seguiremos sin desviarnos la pista que parte hacia el sur.

     En el punto 42.787415, -2.942102 abandonamos la pista para tomar un camino a mano derecha (oeste) que nos lleva a la entrada de la mina (coordenadas: 42.786770, -2.943970). A partir de aquí PRECAUCIÓN, tanto por el estado de las instalaciones como por el riesgo de desprendimientos en el interior. Como muestra, la escalera de acceso, a la que le faltan algunos peldaños.

     Nada más entrar, a mano derecha descubriremos una segunda boca con gran cantidad de barro. Por todas partes encontraremos restos de la explotación: casetas de albañilería, restos de las conducciones eléctricas, hierros, etc. Es fácil sentirse insignificante ante las impresionantes dimensiones de la mina.

     Pronto nos daremos cuenta de que existe una especie de camino en el suelo que nos lleva al interior de la montaña, y también que, en algunas zonas, ha habido grandes desprendimientos de roca, que podrían repetirse sin previo aviso en cualquier momento.

     Tras la visita, regresamos a la pista donde habíamos abandonado (coordenadas: 42.787415, -2.942102) y continuamos subiendo. Cuando lleguemos a una línea de alta tensión (coordenadas: 42.785482, -2.939407) simplemente continuamos bajo los cables hacia el este hasta llegar a la cumbre del Santa Marina (coordenadas: 42.786988, -2.933790), sin buzón montañero y coronada por una torre de alta tensión.

     Disfrutad de la excursión y, como siempre, no olvidéis respetar los restos que encontremos y a los habitantes de la oscuridad. ¡Hasta dentro de dos semanas!

 

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google Maps tal como están escritas).

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/03/santa-marina-y-la-mina-de-paul.html, junto a varias decenas más de excursiones.

 

Euskal Mendi Korrikalariei Elkarrizketak: Lide Urrestarazu

 Lide Urrestarazu Agirre (Ordizia, 1999)

Guraso mendizaleak izanik umetatik izan du mendiarekin lotura estua. 10-12 urterekin atletismoan hasi zen eta 16 urte inguru zituela egin zuen jauzi mendi lasterketetara. Medikuntza ikasketak bukatu berri ditu eta elkarrizketa unean Skyrunner World Series zirkuituko lidertzan da.

Zegama-Aizkorri mendi maratoian helmugaratzen

Argazkia: www.lasterketak.eus

Noiz eta nola hasi zinen mendian korrika?

Umetatik izan dut mendiarekin lotura. Gurasoak oso mendizaleak izan dira eta txikitatik ibili izan gara mendi inguruan asko ahizpa eta biok. Betidanik gustatu zait mendi ingurura igo eta esploratze hori: hurrengo bailaran zer aurkituko duzun ikusi, pareko tontorrera igotzeko bidea topatu, uda garaian erreka zulo edo lakuren bat topatu bainu baterako…

10-12 urte ingururekin atletismoan ere hasi nintzen herriko taldean bertan. Lasterka egitearen sentsazioa gustatzen zitzaidan baina beti nahiago izan dut pistatik irten eta naturara gerturatu.

14-15 bat urterekin hasiko nintzen mendi ingurura korrika txikian hurbiltzen, aitarekin askotan. Mendian bixi aritzearen sentsazioa asko gustatu zitzaidan eta hortik gutxira jantzi nuen lehen mendi lasterketako dortsala, Beasaingo Garin auzoan egiten den mendi lasterketan. Hortik gutxira euskal selekzioan aritzeko aukera eman zidaten gazteen taldean eta ordutik jarraitu dut mendian korrika. Urtearen arabera gehiago edo gutxiago estutuz eta lehiatuz.

ACANTILADOS DEL NORTE

Argazkia: Guaresti

Mendi lasterketa kuttunena?

Ez zait erraza egiten bat hautatzea, euskal herriko asko bereziak dira ibilbideaz gain jasotzen duzun babesagatik, ingurukoekin lasterketaren aitzakiarekin egindako planengatik, sortzen den giroagatik…

Mundu mailan selekzioarekin lehiatzeko aukera izan ditudanetatik asko gogoan izateko modukoak dira paisaje eta ibilbide izugarriak dituztelako.

Baina bat esatekotan momentu honetan Zegama Aizkorri esango nuke. Mendiko lasterketekin lehen kontaktua bertan izan nuen, osaba ikustera joaten bai ginen askotan. Mendian korrika hasi nintzelarik ere parte harturiko lehen lasterketetako bat izan zen Zegamako Junior Trail-a, eta ordundik buruan izan dut noizbait maratoian parte hartzea. Aurten izan dut aukera lehen aldiz lasterketan irteteko eta egia esan oso-oso berezia izan da niretzat. Ibilbidea zoragarria, mundu mailako lasterkariekin lehiatzeko aukera, eta inon topatu ezin den afizioa. Baina hau alde batera utzita, batez ere etxeko lasterketa izanik ingurukoengandik jasoriko babes eta indarragatik izan da berezi niretzat.

Zein izan da Mendi lasterketetan izan duzun momenturik hunkigarriena? Eta gogorrena?

Pff zaila galdera honi erantzutea.

Hunkigarriena aurtengo Zegaman bizitakoa izan dela esango nuke.

Nire inguruko jende asko gerturatu zen animatzera, lagun, familia… eta ingurukoak zugatik emozionatuta ikustea… asko hunkitu ninduen zerbait izan zen, izugarrizko babesa sentitu nuen.

Bigarrenari erantzutea zaila zait. Mendi lasterketak jolas bezala ulertzen ditut, bizitzak badu gogortasun nahiko beste aspektu batzuetan. Noski sufritzen dudala hustuta eta dena emanda heltzen naizela metara, baina lasterketa batean dena ematera goazenean sufrimendu punttu honen bila ere bagoaz ezta?

Argazki bat aukeratu, zergatik?

Argazkia ez bideoa da baina hauxe aukeratuko nuke ;)

Irati Zubizarretak aurtengo Zegama Aizkorri mendi lasterketan Sancti Spirituko aldapa azpian emaniko animoak. Nigatik nola poztu zen ikusteak izugarri emozionatu ninduen.

ACANTILADOS DEL NORTE

Argazkia: Guaresti

Nola ikusten duzu mendi lasterketen etorkizuna? 

Azken urteetan gorakada handia izaten ari den kirola da. Geroz eta jende gehiago dabil mendian korrika, gero eta prestatuago, eta hori lasterketetan ere islatzen da: parte hartzaile gehiago eta maila ere gorantz doa.

Mendira korrika geroz eta jende gehiago animatzea positiboa dela esango nuke, osasuna sustatu eta jendea naturarekin kontaktua izatera bultzatzen baitu. Beti ere naturarekiko eta mendi eremuan dabilen gainontzeko jendearekiko errespetuz egiten bada.

Bestalde, asko profesionalizatzen ari den kirola da. Geroz eta diru gehiago mugitzen ari da mendi lasterketen munduaren inguruan eta hazten doan merkatu bat ari da sortzen.

Honek alde batetik kirolarien baldintzak hobetzea eta profesionalizazioa dakar. 

Baina, bestalde, inguruan sortu den merkatuak kirolaren inguruan sorturiko espektakulua bilatzen du, eta honek, modalitate hau burutzen den ingurunea, hau da, mendia bera, bigarren plano batean uztea ekartzen du askotan eta honekiko errespetua galtzea.

Zein da zure helburua 2024 urterako?

Denboraldiak orain arte eman duenaz asko gozatu dut eta helburu nagusia disfrutatzen jarraitzea izango da emaitzekin itsutu gabe.

Duela urtebete amaitu nituen medikuntzako ikasketak eta azken urte honetan mendiari denbora gehiago eskaintzeko aukera izan dut, emaitzak gehiegi bilatu gabe modu natural batean etorri direla esango nuke.

Argi dudana mendian ibiltzeak berak jada betetzen nauela da eta etorkizun hurbil zein urrunean mendiaz gozatzen jarraitu nahi dudala, nabilen modalitatea dena delakoa dela.

Momentu honetan korrika gustura nabil, jende eta toki asko ezagutu eta esperientzia berriak bizitzeko aukera ematen ari zait, eta ahal dudan bitartean honi eutsi nahi diot.

Lasterketei dagokienez, Skyrunner Word Series munduko kopa osatzen jarraitzeko asmoa daukat: Matterhorn Ultraks abuztuaren 23an, Gorbeia Suzien irailaren 28an, Asian jokatuko diren pare bat urri-azaroan eta finala azaroaren 16an Castellonen, Marató dels Dements. Honez gain euskal herrian ere beste lasterketaren bat egingo dut seguraski.

ZEGAMA-AIZKORRI

Argazkia: www.lasterketak.eus

Entrenamendu eta elikadurari dagokionez, prestakuntza edo planifikazio bereziren bat jarraitzen duzu? 

Ez dut ez entrenatzaile ez nutrizionistarik. Ez zait gustatzen errendimenduari begira eginiko planifikazio oso itxiek nire bizitzako beste alor batzuk behar baino gehiago baldintzatzea.

Entrenamenduei dagokienez, gutxi gora beherako plangintza bat egiten dut buruan eta gero inguruneko beste faktore/plan batzuen eta gorputzaren sentsazioen arabera moldatzen joaten naiz.

Elikadurari dagokionez ere antzeko, egunerokotasunean kalitatezko produktuetan oinarritutako elikadura bariatu bat eramaten dut baina plangintza itxirik gabe, gorputzari entzunez eta flexible izanez.

Aspektu honetan, flexibilitate hau mantentzea eta gorputzari entzunez jardutea beharrezko zaidala iruditzen zait bideaz gozatzen segitzeko eta ez erretzeko.

Mendi Lasterketen Euskal selekzioan aritzeak zer ekarri dizu?

Batez ere jende eta leku zoragarriak ezagutzeko aukera. Euskal Selekzioak Skyrunning munduko kopako zirkuituko hainbat lasterketetan parte hartzeko aukera eman dit, eta honekin batera, paraje ikusgarrietan korrika egin eta herrialde desberdinak ezagutzekoa.

Baina honez gain, lasterketetara taldean joateko aukera izatea gauza ederra da. Zaletasun antzekoak ditugun jendea elkartzen gara eta harreman estuak eraikitzen dira. Giro oso ona izan ohi dugu taldean eta bidaia bakoitzetik, eginiko lasterketa edo emaitza baino gehiago, bizitako eta konpartitutako momentuak dakartzazu bueltan.

Honez gain, mundu mailako kopa batean euskal herria ordezkatzekok aukera izatea gauza polita da.

BTT Sierra de Izko y Valle La Bizkaia, el gran valle navarro deshabitado en época franquista. Queda Gardalain y sus okupadores-repobladores.

 

Iglesia del despoblado de Sabaitza.

36 kms y 1050m+ en 2h32'

Hace casi 20 años pasamos tres días muy bonitos en Guetadar cuando estudiábamos Grado Superior Forestal. La Bizkaia es una comarca histórica de Nafarroa al sur de la Sierra de Izko, con casi una docena de pueblos y caserios deshabitados desde los años 60 del siglo pasado. Aquí se respiran grandes dosis de tranquilidad entre pinos y yeguas. 

En mi circular en mountain bike, partiré de Abinzano, en la cara norte de la sierra, y recorreré varios kilómetros del Camino de Santiago bajo una lluvia fina. Cerca de la cima de Olatz abandonaré el Camino de Santiago para atravesar la sierra por un portillo entre aerogeneradores a 911 metros de altura, y afrontar a continuación una larga y divertida bajada hasta Leache. Después tomaré la pista a Sada. Este pueblo de la Merindad de Sangüesa y poseedor de poco más de 100 habitantes tiene cajero automático y tienda de alimentación. Y tras pedalear 3 kilómetros más por asfalto aterrizaré en Moriones, puerta oriental a la Finca o Valle de La Bizkaia. 

<<Hace más de medio siglo que el valle de la Bizkaia guarda silencio (...) Entre sus piedras latía la vida, hasta que en el año 1966 los últimos vecinos del valle que quedaban en Sabaiza se trasladaron a vivir a Pamplona. Antes partieron las familias que habitaban las 9 casas de Sabaiza, las 7 de Guetadar, y otras 7 en Gardaláin, 2 en Usumbelz y 2 en Loya, 3 en Arteta y 2 en Julio, mientras que en Irangote solo vivió el ermitaño. Gentes sencillas, protagonistas de formas de vida de un pasado reciente transmitido entre generaciones que nunca perdieron su sentimiento de pertenencia a la tierra que les vio nacer (...) Era una zona pobre y marginal y sus habitantes, renteros o caseros, desarrollaban tareas agrícolas y ganaderas. Las mujeres eran amas de casa. Se movían de un pueblo a otro, con sus enseres. Hacían hogar, sin darle valor a las casas. En ellas no tuvieron nunca ni agua ni luz, y sí, muchas carencias>>

-Diario de Noticias, agosto de 2020.

Remontar La Bizkaia en bicicleta me resultará gratificante y muy bonito. Las 3000 has de bosque entre la Sierra de Izko, el cordal de Julio (monte más alto de La Valdorba), y el cordal de Santa Agata, dan una calma espectacular. Hace dos décadas, cuando pasamos los tres días en el albergue juvenil del Gobierno de Navarra que posee en Guetadar, hicimos una prueba de orientación entre los despoblados del valle y flipé sobremanera. La pista desde Moriones me llevará a coronar de nuevo Guetadar. No muy lejos, hacia el noreste, Gardalain sobrevive con unas pocas parejas de okupas. Aquí vivía y no sé si seguirá viviendo, una excompañera mía de clase.

<<Estos lugares son un ejemplo diáfano de lo que supuso aquella política franquista que, en los años 50 y 60, impulsó el éxodo rural hacia los núcleos urbanos en todo el Estado español. Caseríos y pueblos mal comunicados, pobres y en manos de grandes propietarios, pasaron a ser el objetivo del monocultivo de pino a lo grande propiciado por el controvertido ICONA y las diputaciones. No tuvieron empacho en dejar caer las casas y destrozar el monte. Y no fue solo en un pueblo. Lo mismo sucedió en otros puntos del Prepirineo, como el valle de Artze, cuna de numerosas comunidades gestionadas a partir de la okupación de pueblos, como Aritzkuren, Urli Alto, Rala... Allí se encuentra precisamente Lakabe, un veterano concejo y ecoaldea que, después de vaciarse en los 60, fue rehabitada en los 80 por un grupo de jóvenes procedentes del movimiento antimilitarista de objeción de conciencia. Cuarenta años, ahí es nada, llevan de autogestión y de trabajo articulando otra manera de vivir.

(...)El día 8 de julio una riada se llevó la vida de uno de sus vecinos cuando su vehículo fue arrastrado por la corriente en esta pista que estamos subiendo. Era Zeru Cañada y tenía solo 25 años. Zeru, junto a su hermano Adrián, con el que nos encontraremos arriba, se crió en Lakabe y, en un ciclo natural, salió a ver mundo y a buscar su propio camino

(...) «Nosotros, yo pienso que más que okupas somos repobladores de pueblos», apunta Marcos Prol, un árbitro de balonmano de Toledo. Con Miren Zuriñe Martínez, una profesora de equitación de A Coruña, la pareja ha sido la última en instalarse en el pueblo, donde viven a diario unos siete u ocho de los trece jóvenes involucrados en el proyecto. Marcos y Miren Zuriñe todavía no han elegido casa y, mientras, utilizan una caravana. Vamos a visitar sus caballos: hay muchos proyectos para el futuro en estos montes.>>

-Diario Naiz, año 2019.

Después del pequeño descenso tras Guetadar, la pista forestal sigue ascendiendo hasta el cruce debajo de Sabaitza. A la izquierda se va a La Valdorba, y a la derecha a coronar la Sierra de Izko cerca de la cima señera de Lantxurda. Sabaitza sorprende por su casa forestal moderna, la antigua iglesia del poblado bien cuidada, y una nave ganadera. Quedan tres kilómetros para coronar la sierra que haré muy a gusto. A un lado estiraré la salida betetera asomándome al Repetidor de Lantxurda, antecima norte de la cima principal de la sierra. Quedará bajar por asfalto estrecho a Abinzano, tramando en la cabeza una nueva y pronta visita  a La Bizkaia...

Abinzano y monte Elomendi detrás.

Camino de Santiago.

Portillo en la Sierra de Izko a 911m de altura.

Descenso a Leache.

En Sada.

Moriones.

...

Guetadar.

Casa Forestal de Sabaitza.

Ascensión al cordal de Izko.

Repetidor de Lantxurda (1023m)

Ituren eta Zubieta uraren bidetik

Powered by Wikiloc

Iturengo etxeak

Uraren bidea, Donezteben hasi, Elgorriaga eta Iturengo lurrak zeharkatu eta Zubietan amaitzen da. Ibilaldia Ezkurra ibaiaren ondotik hedatzen da, oinez zein txirrinduz egiteko oso aproposa. Hemen proposatzen dugun ibilaldia, berriz, Uraren bidearen zati bat besterik ez da, Ituren eta Zubieta herriak lotzen dituena hain zuen ere. Inauterietan bi herri horietako joaldunek egin ohi duten lez, bi herrien arteko joan-etorria egingo dugu, baina kasu honetan Ezkurra ibaiaren beste aldetik.

Iturengo Marizeneko zubia

 

Herrian bi dira jatorrizko egitura mantendu duten Erdi Aroko zubiak, Marizeneko zubia eta Latsagakoa. Herriko sarreran dagoen Marizenekoan emango diogu hasiera ibilaldi honi. Erdi-puntuko arkua duen zubiak Ezkurra ibaiaren beste aldera igarotzen lagunduko digu eta bertan, Zubietaraino jarraitu beharreko bidea erakutsiko dizkiguten bide-seinaleak. Pista zabala jarraituz berehala helduko gara gisu-labe (kisulabe) baten ondora. Garai batean, Euskal Herriko etxeak eraikitzeko kareharria erabiltzen zen eta karobiak ziren material hori eskuratzeko labeak. Karobiak (Iparraldean eta Nafarroan gisu-labe izenez ezagunak), mendian egindako zuloak ziren eta horietan botatzen zuten kareharria egosi eta kaltzio oxidoa (karea) bihurtzen zuten, hauts moduko gai zuria.

 

Aurtitz

Gisu-labea atzean utzi eta Latsaga auzora helduko gara. Etxe-armarridun ederren artean zabaltzen den bidetik aurrera egingo dugu antzinako bide harriztatuarekin bat eginez. Aldapa irristakor batetik Latsagako zubira jaitsiko gara, Iturengo Erdi Aroko bigarren zubiaren ondora. Iturengo Latsaga eta Aurtitz auzoak lotzen dituen zubia eskuinera utzi eta Uraren bidetik aurrera egingo dugu. Bidea baso eta ibaiaren artean marrazten da eta, tarte batzuetan aldapa txikietan gorabehera ibiliko gara.

 

Latsaga auzoko etxeak

Hiru auzoen arteko muino batean dagoen Toursko San Martin eliza ikusiko dugu eta aurrerago, Aurtitz auzoaren ikuspegi osoaz gozatzeko aukera izango dugu. Auzoaren gainetik, Mendaurreko tontorretan Hirutasunaren (Trinitatea) ermita agertuko da. Borda baten ondotik igaro eta ibai aldera gerturatuko gara segidan. Baso misto eta larre artean hedatzen den bide zabal eta erosoan zehar  erraz egingo dugu aurrera. Ibaiaren beste aldean, XVI. mendeko San Anton ermita ikusiko dugu, Aurtitz eta Zubieta lotzen dituen errepidearen bazterrean.

 

Zubietako errota ekomuseoa

Landako bidetik jarraituz gertu ikusiko dugu Zubieta herria, eta bere goialdean nabarmentzen den Jasokundearen eliza. Baratza eta arto-soroen artean, etxe zaindu eta ederrak dituen Malerrekako herri honetan murgilduko gara. Ezkurra ibaia harrizko zubitik igaro eta zaharberritutako garbitegiaren ondotik zabaltzen den egurrezko pasarelara jaitsiko Zubietako errota ekomuseora ailegatzeko. Errepidean beste gisu-labe (kisulabe) bat dago. Zubietako “Errota” toponimoaren lehen erreferentzia  1547 urteko da, baina errota 1785ean eraiki zen, eta gaur egun martxan jarraitzen du. Ekomuseoak hiru zati ditu. Lehenak errotazainaren lanean murgiltzen du bisitaria, garia eta artoa nola ehotzen diren ikusiz. Segidan, erakusketa txiki batek, ehotze, zurezko artisautza eta usadiozko nekazaritzarekin lotutako tresna etnografikoak erakusten ditu, eta, azkenik, audio batek herriko usadioen berri ematen du.

 

Zubieta

Abiapuntura itzultzeko etorritako bidetik atzera egingo dugu eta, Iturena iristean, herriko etxe ederren artean, XVIII. mendeko udaletxea eta jauregia ikusi ahal izango ditugu. Behe Erdi Arotik izan da jauregi honen berri. 1712an, Ameriketan egondakoa eta “urrezko astoa” izengoitiz ezaguna zen Juan Bautista Cortajarenak jauregia eta horren ondasunak erosi eta gero, eraikina bota eta orain dagoena jaso zuen 1715erako. Marizeneko zubira heldu aurretik, Malerrekako herrietako arkitektura herrikoiaz eraikkitako  etxe artean ibiliko gara. Etxe horietako batzuk XVII. mendekoak dira, eta beste batzuek, berriz, elementu gotikoak dituzte.

 

 

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://askemikel.blogspot.com/2025/01/ituren-eta-zubieta-uraren-bidetik.html