El Raso y San Martín de Valparaíso

 

      Esta semana os propongo ascender al Raso visitando San Martín de Valparaíso, una excursión circular de unos 8 km. ida y vuelta y 500 metros de desnivel.

     Partiendo de Villanueva de Valdegovía (coordenadas aparcamiento: 42.847934, -3.099749) tomamos la entrada a la calle “El Cornal” (coordenadas 42.847869, -3.100570) hasta el cruce con la calle San Martín (coordenadas 42.848669, -3.099356), que debemos seguir hacia la izquierda (norte). Se trata de seguir paralelos al río (Arroyo de San Martín). Así, en la siguiente bifurcación (coordenadas 42.849560, -3.100069) seguiremos por la izquierda.

     En apenas 1 kilómetro llegamos cómodamente a San Martín de Valparaíso (coordenadas 42.858907, -3.106071), un precioso valle herbáceo con paredes verticales en la confluencia de dos arroyos que merece la pena disfrutar. Unos paneles nos informan del pasado histórico del lugar, y es que este valle estuvo ocupado por una comunidad medieval eremita que edificó un monasterio adosado a las paredes, y que excavaron en la roca numerosas tumbas que aún podemos contemplar.

     Para la subida al Raso, continuamos el mismo camino por el que vinimos. En el siguiente cruce (coordenadas 42.872070, -3.104418) tomamos a la derecha, y 100 metros después (coordenadas 42.873735, -3.104375) seguimos el camino hacia la izquierda. Una vez en la cresta (coordenadas 42.873348, -3.107469) el camino nos lleva, junto a la alambrada, directos al buzón montañero (coordenadas 42.879470, -3.105018). Pero si queremos hollar la cumbre tenemos que cruzar la alambrada que nos separa de la provincia de Burgos y dirigirnos al poste geodésico (coordenadas 42.879519, -3.107094)

     Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!

 

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usan muchas aplicaciones.

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/09/el-raso-y-san-martin-de-valparaiso.html, junto a más de un centenar de excursiones más.

Ferrata de Tobera K3. (Burgos)

 

Construida en 2025 en el Desfiladero del rio Molinar, sobre la bonita ermita románica de Santa Mª de la Hoz en el pequeño pueblo de Tobera, famoso y muy visitado por sus cascadas.

Se inicia a pocos metros del aparcamiento frente a la ermita, a la salida del pueblo de Tobera. Es una pared cara norte, húmeda y boscosa frente a un bello paisaje rocoso horadado por el rio, 5 puentes y 1 escalera. Es una ferrata técnica y con pasos de roca que nos mantendrá atentos en todo momento.

Empezamos con una subida intensa para luego hacer travesía sobre roca ayudados por cadenas.

Seguimos hasta una roca de ascenso aérea a modo de “barriga” o saliente que te exige fuerza y decisión, mostrándonos la personalidad de la ferrata.

Seguimos avanzando por una travesía lateral.

Encontramos el primer puente o tablón.

Avanzamos para llegar a una Escalera aérea y con mucho movimiento en el ascenso que te empuja para la izquierda y pondrá a prueba nuestra propiocepción y paciencia. Al finalizarla encontraremos el único escape de la ferrata a la izquierda.

Continuamos por una travesía aérea y en ocasiones pequeños desplomes que vamos sorteando hasta el segundo puente : tibetano, con bonitas vistas a la montaña rocosa de frente y escuchando el sonido del rio que nos acompañará todo el trayecto.

Seguimos en otra travesía lateral aérea combinando el uso de grapas y roca en los pies para el avance y flanqueos.

Llegamos al tercer puente colgante de maderas que nos da un respiro, cómodo y en un bello entorno que podemos disfrutar.

Ascendemos por la pared hasta el cuarto puente de balancines.

Al poco de avanzar ya vemos el quinto y último puente mono. 

Para acceder a él hay un desplome y a la salida también encontramos pasos con desplome  a pesar de estar ya finalizando la ferrata que nos exige fuerza y atención.

Tras alcanzar un alto y con vistas amplias al desfiladero iniciamos el retorno cómodo por bosque hasta la entrada trasera de la ermita y junto al rio.

Acceso: 3 minutos. Regreso: 15 minutos. Recorrido: 1 h y media aproximadamente.

 

https://es.wikiloc.com/rutas-via-ferrata/via-ferrata-tobera-226093543

A menos de 2 km tenemos la bonita villa medieval de Frías que podemos visitar.

Otra ferrata cercana. Ferrata Miraveche-Silanes:

https://pyrenaicablog.blogspot.com/2022/05/ferrata-miraveche-silanes-burgos.html

Enlace Ferrata Cuestacer en Silanes:

https://pyrenaicablog.blogspot.com/2025/09/ferrata-de-tobera-k3-burgos.html

Otras ferratas en la zona, Sobrón (Alava):

Ferrata Cresta del Sobrón K2, K3 y K4:

https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2018/05/ferrata-del-sobron-cresta-del-sobron.html

Ferrata Harri Gorri K5:

https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2021/06/ferrata-harri-gorri-k5-sobron-araba.html

Kutsidazu bidea, Ixabel

 

Hernialde eta Alkiza herri artean, Joxean Sagastizabalek 1994an argitaratu zuen eleberri ospetsuan oinarritutako ibilbidean, euskal literatura eta natura uztartzen dituen parajeak ezagutuko ditugu. Juan Martin donostiar gazteak, Hernialdetik Alkizako barnetegira, euskara hobetzeko asmoz, egunero egiten zuen bidea ezagutuko dugu.

Ibilbidearen ikurra Hernialdeko plazan

Hernialdeko udaletxea eta Jasokundeko Ama Birjinaren elizaren aurrean dagoen plazan emango diogu hasiera ibilaldiari. Plaza honetan ikusiko dugu lehen aldiz ibilbidearen bide-sinbolo berezia  izango dena: lau hortzetako sardea. Ibilbide osoa oso ondo seinaleztatuta dago, eta, bide-seinale hauekin batera, eleberriarekin zerikusia duten zenbait gune ikusiko ditugu.

Pertsonaien enborra 

Gurutze-bidean zehar, Txingurri bailara aldera abiatuko gara. Lehen bidegurutzera iristean, Lizarbakarrera zuzentzen den bidea utzi (PR-Gi 80), eta, lau hortzetako sardeak erakusten digun norabidean jarraituko dugu. Laster iritsiko gara lehen gune berezira, kalbarioaren ondoan etzanda dauden enborren ondora. Eleberriko pertsonaien protagonisten izenak agertzen dira; Ixabel indigena eta Juan Martin kalekume euskalduberriarrenak (316 m, 10 min).

Esaldien enborrak

Lehen gune berezi hau atzean laga ondoren, galtzada zaharrean zehar jarraituko dugu hurrengo bide tartea. Basoan murgilduko gara, eta, pista zabal eta erosoan zehar, bi herrien arteko mugan dagoen lekuan, bigarren gunera helduko gara. Zutik jarritako zortzi enborretan dauden eleberriaren paragrafo eta esaldi batzuk irakurri ahal izango ditugu. Bakoitzean agertzen den QR kodearen bidez, hiztegi eta bestelako erreferentziei buruzko informazioa jaso daiteke (291 m, 20 min).

Arritzagako informazio gunea

Alkizako lurretan barneratu eta Arana bailara iritsiko gara. Lehen baserrien ondora iristean, Arritzagako informazio gunea ikusiko dugu. Erdi etzanda dauden sei enborretan, eleberriaren hiztegiarekin zerikusia duten hainbat hitz eta esamolde agertzen dira (233 m, 40 min). Mandabe errekaren gainetik pasa, errepidean zehar metro batzuk bete, eta, Urruzola upategia aldera igotzen den bidea hartuko dugu. Lau hortzetako bide-seinaleek erakusten duten bideak mahastian barneratuko gaitu, eta, ataka bat gainditu eta gero, lurrezko pistan barrena aurrera egingo dugu (305 m, 1 h).

Bide-seinalea

Antzieta baserria

Kilometro erdi pasatxo bete beharko dugu Etxabetxiki baserriaren ondoraino iristeko. Aurrera eginez, Hernio-Gazumeko mazizoaren magalean dagoen Alkiza herriaren ikuspegi osoa edukiko dugu, ederra oso. Zementuzko bideak, Santiago ermitaren eta, honi atxikita dagoen hilerriraino eramango gaitu. Gertu dugu herrigunea, eta etxea artean ibiliz, San Martin eliza eta udaletxearen aurrean dagoen plazara iritsiko gara (334 m, 1 h 25 min).

Hernioko gailurreria eta Alkiza herria

Alkizako San Martin eliza

Plazan, ibilbideari buruz argibide-taularen dagoen lekutik Arana bailararen ikuspegiaz gozatu ondoren, Anoetara jaisten den errepidean zehar beteko dugu hurrengo tartea. Herritik atera aurretik, lau hortzeko sardea duen bide-seinaleak errepidea utzi behar dugula erakutsiko digu. Xendaren hasieran, ibilbide honen azken informazio gune berezia ikusiko dugu. Zutik jarritako egurrezko lau enborren goiko aldean eleberriari buruzko informazio desberdina irakurri ahal izango dugu (324 m, 1 h 35 min).

Argibide-zutoinak

Xendak errepideraino eramango gaitu. Errepidean zehar jaisten jarraitu, eta, gure eskuinera Antzieta baserri utzita, Alkizara igotzeko hasieran erabili dugun ibilbidearekin bat egingo dugu. Hernialdera bueltatzeko bidea, dagoeneko ezagutzen dugu (307 m, 2 h 15 min).

Powered by Wikiloc

Agorregi: burdina eta ura (SL-Gi 4001)

 

Agorregiko burdinola

Ordubete pasatxo irauten duen ibilbide honek, Pagoetako Natura Parkeko bihotz etnografikora eramango gaitu, Iturrarango Parketxera eta Agorregiko burdinolara hain zuzen ere. Ingurune hau, ehunka urteko tradizio baten lekuko garrantzitsua da, eta bertan dauden eraikin desberdinak bisita gidatuen bidez ezagutu daitezke.  

Iturraran baserria eta interpertazio zentroa 

Jatorrizko egurrezko egitura mantentzen duen XVIII. mendeko Iturraran baserriaren aurrean emango diogu hasiera ibilaldiari. Gertu dagoen aparkalekura jaitsiko gara lorategi botanikoko lorez eta zuhaixkez inguraturik. Aparkalekuaren ondotik ateratzen den bidezidor atsegin bat jarraituko dugu burdinazko bide-seinaleek erakusten duten norabidean.
Atsedenlekua atzean utzi eta pista zabaletik altuera galtzen hasiko gara. Bihurgune batera ailegatzean, uhate bat zeharkatu eta lorategi botanikoaren lurrak utziko ditugu (164 m, 10 min). Pago eta haritzen artean hedatzen den bide erosotik berehala iritsiko gara Agorregiko burdinola eta errotaren ondora (109 m, 20 min).
 

Agorregiko burdinola 

Agorregiko errota 

Burdinola eta erroten multzoa
Euskal Herrian oso garrantzitsua izan zen energia hidraulikoaren erabilera Erdi Aroan eta garai horretakoak dira Agorria burdinolaren lehen erreferentzia historikoak. 1530 urtearen inguruan, Errenazimenduak ekarri zituen zenbait aurrerapenen aurrean lehiatu ezinak burdinolaren itxiera ekarri zuen. Gaur egungo instalazio hidraulikoa 1754an hasi zen eraikitzen eta bere jabea Joaquin Lardizabal Laurgaineko Jauna izan zen.

Hauspoak sortutako sugarrak

Agorregikoa zen burdinola nagusia, eta, bertan lortzen zen burdina, beste burdinola txikietara eraman ohi zen lantzeko. Hiru ziren lanerako behar zituzten lehengaiak: burdin harria, egur-ikatza eta ura. Francisco Ibero arkitekto azpeitiarrak ibai arroaren ur baliabide urriak ahalik eta gehien aprobetxatzeko sistema iraultzaile bat diseinatu zuen. Bi kilometro inguruko luzera zuen ubide sare sistema bat antolatu zuen. Ubideak maila banatatik doaz eta Giltzarriturritik eta Mendierrekatik bildutako ura antepara bikoitzera heltzen zen ubideen bitartez.

Agorregiko hauspoa

Errotarriak

1985ean hasi eta 1991n bukatu ziren birgaitze lanak, eta XVIII. mendearen erdialdera eraiki zeneko diseinuari jarraituz, martxan jartzea lortu zuten. Burdinola eta errotek osatzen duten multzoa, XVIII. mendeko burdingintza ulertzeko adibide bikaina da. Parketxeak, gaur egun,  bisita gidatuen bidez, aukera ematen du burdinola eta errota martxan ikusteko. Orain, ia 300 urte bezala, energia hidraulikoak higiarazten duen hauspo itzelak sua indartzearekin batera, mailu handi bat metala nola kolpatzen duen ikus daiteke, eta energia bera erabiliz, burdinolaren aurrean dagoen errota martxan jartzen da.

Elordiko errota

Burdinola eta bere ondoan dagoen errotari bizkarra eman, eta, ibaiaren paraleloan zabaltzen den pistatik aurrera egingo dugu. Berehala Arginberri errotaren ondotik igaroko gara. Metro batzuk aurrerago Elordiko errota ikusiko dugu (90 m, 30 min). Agorregiko sarrera nagusia gurutzatu eta, bide zabal eta erosotik, egun txakurtegia den Manterola baserri eta burdinolaren hondarrak ezkerrean utziko ditugu. Txakurren zaunkak eta baserria atzen utziko ditugu aparkalekuraino jarraituz (63 m, 45 min).

Burdinazko seinalea

Bertara ailegatu bezain pronto, ezkerrera egingo dugu bide balizatuaren marka zuri eta berdeek  erakusten diguten norabidean. Maldan gora marrazten den lurrezko bide zabaletik eroso beteko dugu bidearen hurrengo tartea. Aurrerago, Lukun atsedenlekutik datorren altxonbidearekin (GR-35) bat egingo dugu (99 m, 55 min). Pistatik aurrera egin eta berehala, aldapa gogortu egiten da ibilera mantsotuz. Bidegurutze batera heltzean, lorategi botanikoan berriro sartzeko uhatea igaro eta minutu gutxi batzuk beranduago abiapuntuan izango gara (189 m, 1 h 10 min).
 

Iturrararan parketxeko sarrera

Iturraran Parketxea
Gaur egun, Iturraran baserria Pagoetako Natura Parkeko Interpretazio Zentroa izateaz gain, bisitarientzako harrera gunea da. Bere jatorrizko egurrezko egitura mantentzen duen  baserri dotore hau XVIII. mendekoa da. Iturrarango lehen erregistroak XV. mendekoak dira, baina 1711ko sute batek suntsitu egin zuen. Zaharberritu ondoren, gaur egungo itxurari eutsi dio. 1984an, Gipuzkoako Foru Aldundiak finka eta baserria erosi zituen, eta zaharberritu egin zituen.

Interpretazio Zentroko irudia 

Interpretazio Zentroko irudia

Baserrian, Pagoetako ingurune fisikoa eta etnografikoa ezagutzera emateko erakusketa iraunkor bat dago. Gainera, jendearentzako hezkuntza eta kultura jarduerak antolatzen ditu, hala nola tailer didaktikoak, bisita gidatuak eta hitzaldiak.

Lorategi botanikoko landarea

Lorategi botanikoko lore bat

Iturrarango Parketxearen inguruan Lorategi Botanikoa dago, 25 hektareako azalera duena, eta horietatik 10 espezie autoktonoek osatzen dituzte. Lorategia 1986an sortu zen, eta bere bildumak 6.000 taxon inguru ditu, batez ere munduko hainbat eskualdetako zuhaixkak eta zuhaitzak. Harrigarria da pentsatzea Euskal Herrian hain leku desberdinetako espezieak landatu daitezkeela, baina bertako mikroklimari esker, euri ugarirekin eta izotzik ezarekin, landare horiek kontserbatzea ahalbidetzen du.

Lorategi botanikoko landarea

Lorategi botanikoko zuhaitza eta bere fruitua

Lorategia 8 gune handitan banatuta dago, bakoitza bere ezaugarri propioekin. Bisitak errazte aldera, 3 km baino gehiagoko luzera duen bidezidor sare bat sortu da. Taxon guztiak behar bezala etiketatuta daude, haien familiari eta jatorriari buruzko informazioarekin. 2003az geroztik, urtero, apirileko azken asteburuan, Landare Berezien Azoka egiten da, eta bertan, herrialde desberdinetako mintegi-bildumazaleek beren bildumak erakusten dituzte. Parketxetik gertu, helburu didaktikoak dituen erlategi bat dago, eta, bisita gidatuen bidez, erleen bizimodua ezagutu eta erlauntzen egitura eta antolakuntza ikus daitezke.

Powered by Wikiloc