⛰️CALMA ALTA, ⛰️PICO GRATALeta ⛰️PEÑA GRATAL, Arguis Urtegitik

Huesca-tik Piriniora joaterakoan Monrepós mendatetik, mendatearen ezkerrean itxura dotoreko tontor bat ikusten da. Askotan pentsatu izan dugu bertara igotzea, baina atzeratzen joan da proiektoa. Badakigu Gratal izena duela, eta behin bere sakonean dauden Gorgas de San Julián ezagutzen izan ginen. Ibilbidea Toki interesgarria hau ere. Baina, bada garaia tontorrak ezagutzeko!

 2025-03-15 Larunbata da, eguraldi ona dago iragarrita, eta garai honetako astebukaera guztiak bezala, Tena bailara eskiadorez "petatuta" eta errepideak kola luzeekin. Horrela ba, Sabiñanigo-tik Monrepós igaro eta Arguis urtegira heldu gara. Presaren ondoan dagoen aparkalekuan utzi dugu kotxea. Hego aldetik, Nueno-tik ere igo daiteke, baina guk alde hau aukeratu dugu.

 Bart hotz handia egin du, eta orain ere hotza da nagusi. Izotz-kandelak pista ertzean.

 Zatiren batean sakanetik jeisten den errekatxotik igo behar da, baina ez dauka ur askorik eta ez da arazoa.

 Eta heldu gara CALMA ALTA tontorrera (1584m). Hau da mendigune honetako garaiena. Ikuspegiak bikainak. Hemen, Cilindro de Marboré-Perdido-Añisclo-Punta de las Olas, Añisclo mendatea, Pico Inferior de Añisclo eta Zuca-k.

 PICO GRATAL (1542m). Hemen dago erpin geodesikoa, baina tontor interesgarriena eta Huesca aldetik "pose" dotorea daukana, atzekoa da.

ERREPORTAJE OSOA HEMEN 

 PEÑA GRATAL (1567m). 

Iruñarri

Powered by Wikiloc

 

 

Irakurriko mendigunean, Ezkain lepoak bi mendi ezagun lotzen ditu: Irakurri eta Iruñarri edo Elazmuño. Inguru hauek garai bateko transhumantziaren lekuko izan dira mendeetan zehar eta bertatik ibiliz gero, monumentu megalitiko desberdinak ikusi ahal izango ditugu. Leku desberdinetatik iritsi gaitezke bertara, baina artikulu honetan, Ezkurra herritik igo eta ibilbide zirkular bat egitea proposatzen da. Ibilbide osoa, zuhaitzen enbor, adar edota harrietan kolore gorria duten marka desberdinekin (marra, biribil, gezi…) balizatuta dago.

 

Maldan gora

Irakurri

Ezkurra haranean dagoen izen bera duen herrian emango diogu hasiera gaurko ibilbide zirkular honi. Herriko pilotalekutik abiatu, errepidea zeharkatu eta gorago dagoen latsarri zaharraren ondotik igotzen hasiko gara. Lehen seinaleak ikusi eta maldan gora jarriko gara berehala. Baztaneko bordaren ondotik pasa eta sigi-saga luzeak egiten dituen bide erosoan zehar erraz iritsiko gara pagadi baten ondora. Ezkain lepora zuzentzen den pista hemen utziko dugu eta cahirn batek (eta kolore gorriko seinaleek) pagadian murgiltzera gonbidatuko gaitu. Berehala, Maloko Harria trikuharria ikusiko dugu eta orbela zapalduz basoaren gain aldera igotzen jarraituko dugu. Pagaditik ateratzean,  Irakurriko tontorra gero eta gertuago ikusiko dugu. Garo artean marrazten den bidezidorrean zehar, Olegiko lepora doan pista zeharkatu eta tontorrera igotzeko azken maldari ekingo diogu. Erpin geodesikoa, kohete itxurako buzoia eta pilotari baten irudia duen beste bat. Ikuspegia oso zabala da eta gertuko mendiak ez ezik, urrutikoak ere ederki begiztatuko ditugu.

 

Trikuharria

Arriurdiñeta

Igotako bidetik atzera egin eta Olegiko lepora jaitsiko gara eta bertan Ezkaingo lepoa izena duen  harrespila edo mairubaratzaren ondotik pasa eta gero, Olegiko gainerantz joko dugu. Beherago ikusi dugun Ezkaingo lepo zabalerantz abiatuko gara segidan eta bertan Olegiko mairubaratzaren aurriak ikusiko ditugu. Aurrez aurre izango dugun Arriurdiñeta edo Iruñarriko tontor aldera joko  dugu eta azken malda bide erosotik gainditu ostean, beste aldetik, antena erraldoiaren mantentze lanak egiteko egin zuten errepidera jaitsiko gara. Bertatik ehunen bat metro bete eta berehala ikusiko dugu Iruñarri zutarri bikaina. Gaur egun zutarri honek duen ospea dela eta, mendi osoak Iruinarri edo Iruñarri izena du. Elezaharren arabera, Sansonek harritzar hau Donostiako Igeldo menditik edo Beruete udalerriko Otsolako larretik hona jaurti omen zuen, aldiz, beste batzuen esanetan Errolan edota jentilak izan omen ziren. Beste harritzar edo zutarrien kasuetan aipatu ohi den bezala, harkaitza bere jaurtiketa ibilbidean motz gelditu eta Euskal Pirinioetako txoko honetan erori omen zen.

 

Iruñarri

Iruñarri

Kondaira zaharren lekukoa atzean utzi eta marka gorriek erakutsiko diguten norabidean jaisten hasiko gara pagadian zehar sartzen den pistatik. Bat batean, seinale gorriek eskuin aldera jo (erne ibili!) eta bide jakinik gabe pagadia zeharkatuko dugu. Sargenelleko borda behean ikusiko dugu, baina gu bertaraino jaitsi gabe, bide balizatuak errekaren ondora gerturatuko gaitu. Hau zeharkatu eta bide nabarmenak Ezkurra herriraino eramango gaitu galtzeko batere arazorik gabe.

Salto del Nervión desde Untza

 

      Esta semana os propongo visitar el Bertzeta, la cueva de Estrechuras y el impresionante salto del Nervión desde Untzaga (Untza), una excursión de unos 12,5 km. ida y vuelta y 250 metros de desnivel.

     Desde el aparcamiento sito a 1 km. al sur del pueblo (coordenadas 42.969618, -2.960105) continuamos la pista en dirección a la sierra. A los 400 metros cruzamos un portón y continuamos la pista, convertida ya en un camino sin posibilidad de pérdida. Todo el recorrido discurre paralelo a un impresionante precipicio que tendremos siempre a mano derecha. Así, en la bifurcación sita en el punto 42.954689, -2.969398 (y en las que nos podamos encontrar) tomamos el ramal derecho.

     En el punto 42.951300, -2.971207 abandonamos el camino para dirigirnos al poste geodésico blanco de hormigón que tenemos a nuestra derecha, y que es la cumbre del Bertzeta (coordenadas: 42.950878, -2.971885), donde no hay buzón montañero alguno. Desde ahí, seguimos hacia la alambrada (oeste) y continuamos junto a ella (sur) disfrutando del espectacular paisaje.

     En el punto 42.943663, -2.973278 cruzamos la alambrada y buscamos un recóndito sendero descendente que nos lleva sin pérdida a la cueva Estrechuras (coordenadas: 42.943774, -2.973345), antiguamente usada de refugio, como se puede ver. Se trata de una larga gatera horizontal de unos 60 metros de longitud.

     Regresamos a la valla y, antes de continuar, caminamos unos 50 metros al este (coordenadas: 42.943853, -2.972410), donde podremos visitar una pequeña covacha con dos orificios de entrada, uno encima del otro.

     Regresamos a la valla y continuamos junto a ella admirando el paisaje y, si hay agua, la cascada del Nervión, de 222 m. de caída, la mayor del estado español. Si queremos visitar el mirador (ya en Burgos) tendremos que elegir entre buscarnos la vida para vadear el río o, desde el punto 42.936696, -2.977912, seguir el camino de la izquierda (GR-282, dirección Berberana) y, una vez al otro lado, la pista que nos lleva al mirador.

     Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!

 

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google Maps tal como están escritas).

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2025/03/salto-del-nervion-desde-untza.html, junto a varias decenas más de excursiones.

Legarreako leizea

Powered by Wikiloc

 

Ibilbide honek Legarreako leizeraino igotzea du helburu. Gaztelun, 1936eko uztaileko matxinada militarraren ondorioz, Nafarroak bizi izan zuen krimenik bortitzenetako baten eszenatokia izan zen paraje naturala bisitatu eta 80 urtez, isiltasun itxi batek gorde dituen Sagardia-Goñi familiaren nondik norakoak ezagutu.     

 

Gazteluko Santo Domingo eliza

Gazteluko Santo Domingo elizaren ondotik abiatu, herriko kale nagusia zeharkatu eta bertako herri ostatuaren ondoan dagoen iturri-garbitokira iritsiko gara. 1888an eraiki zuten Kubara emigratutako gazteluar batzuk eta, 2008an, auzolanean eraberritua izan zen. Bertan, aspaldian behiak ferratzeko erabiltzen zen estira ikus daiteke. Haritzaldea, Sanjulur, Argiñazpi eta Otxartegiko baserri eta borden ondotik pasatzen den porlanazko errepide txikian barna igotzen jarraituko dugu. Joaneseko bordaren ondotik igaro eta gure mende izango dugun ikuspegi eder eta paregabeaz gozatzeko aukera izango dugu.

 

Kopako borda

Mendi aldera ateratzen den lurrezko pista baten ondora ailegatzean, errepidea utzi eta Kopako bordaren ondora iritsiko gara. Bide nabarmenak, pagadian murgildu eta Legarreako leizearen ondora eramango gaitu. Pago batean azpian leizea (burdinazko-barrez itxita), Sagardia-Goñi familiaren omenez Mikel Iriarte eskultoreak egindako oroimenezko eskultura eta azkenik, inguru honetan izandako gertakizun krudelak jasotzen dituen argibide-taula.

 

Legarreako leizea

Nafarroan krimenik lazgarrienetako bat gertatutako leize honetan bota zituzten Juana Josefa Goñi eta haren zazpi seme-alabetako seiren gorpuak. 1936ko abuztuaren 30ean, Gazteluko Juana Josefa Goñi Sagardia, 38 urteko emakumea bere seme-alabekin batera desagertu zen. Hamabost egun lehenago etxetik eta herritik kanporatuak izan ziren lapurreta txikiak egitea egotzita. Tarteko egun horietan mendian bizi izan ziren adarrez egindako txabola batean, Pedro Sagardia aitaren zain. Aita eta seme nagusiena gerrako frontera derrigorrez bidalita zeuden eta ezin izan zuten lagundu. 

Sagardia-Goñi familia

Gau horretan norbaitek txabola erre eta familia leizera bota zuen, ziurrenez aurrez erahilda. 2016ko irailean, Aranzadi Zientzia Elkartearen indusketa lanei esker, gorpuzkiak leizetik atera izanak baieztatu zuen kontakizuna egia zela, baina ez dago behin betiko adostasunik motibazioei buruz, aurreiritzi sozialak eta politikoak nahasten baitira. Urtebete geroago, 2017ko irailean, Sagardia-Goñi familiaren omenezko ekitaldi bat egin zen leizean bertan, eta, ondoren, Gaztelun, gorpuzkiak senideei eman eta herriko hilerrian ehortzi zituzten. Azpimarratzekoa da Jose Mari Esparza idazle eta historialariak egia azaleratzeko egindako ahalegina.

 

Mikel Iriarte eskultoreak egindako oroimenezko eskultura

Memoria Historikoaren Leku izendatutako paraje honetatik aldendu eta Irisoko bordaren ondoan dagoen porlanazko errepidera iritsiko gara. Mendiko bide zahar honetatik, Zamargiñeneko bordaren ondotik pasa eta Legasa herriraino jaitsiko gara. Herrian sartu gabe Bidasoako bide berdetik hirurehun bat metro bete ondoren, ezkerretik, Gaztelura zuzentzen den pista hartuko dugu. Baserri artean hedatzen den bide honetatik abiapuntura helduko gara, Gazteluko elizaren ondora hain zuzen ere. Tarte bat izanez gero, interesgarria da gertu dagoen herriko hilerrira joan eta Sagardia-Goñi familiaren hilobia bisitatzea.

Familiaren hilobia Gazteluko kanposantuan

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://askemikel.blogspot.com/2025/01/legarreako-leizea.html

 

Los dólmenes de Kuartango (Araba)

 

En el pequeño valle de Kuartango entre los pueblos de Anda y Katadiano encontramos un gran complejo megalítico de hace unos 5.500 años restaurados y visitables. Guardianes de las memorias ancestrales. Paisaje sagrado que se ha ido transformando a lo largo de su historia entre campos de labranza junto al rio Bayas. Son lugares, que personalmente me inspiran mucho. Podemos partir del pueblo de Anda o de Katadiano por una pista señalizada.

Los monumentos megalíticos singulares son: San Sebastián norte y sur, y Gurpide norte y sur. Estos dólmenes fueron levantados en comunidad, lugares de ritos funerarios y encuentro con los ancestros y el más allá.

Conectamos con las energías y sabiduría de miles de años que los contemplan.

Centros espirituales donde se hacían rituales de despedida a los seres queridos: danzas, cantos, ofrendas, plegarias, entregar ajuares. Buscaban la conexión espiritual de pueblos que denominados primitivos, final del Neolítico y con un alto grado de trascendencia.

Gurpide Norte ha perdido su monumentalidad quedando como referencia un menhir con uno de los ortostatos del dolmen. Pero guarda la energía del lugar.

Estas construcciones megalíticas que definen el paisaje se pueden recorrer con indicaciones y paneles que nos hacen una idea de su evolución.

Están a poca distancia entre ellas, menos de 2 km. Sorprende que en tan poco espacio haya estos 4 monumentos, quizá reflejaban alguna constelación o momento astronómico. Veremos en ellas su túmulo, cámara pero no el clásico corredor y donde faltan losas utilizadas para otra finalidad a lo largo de estos 5.000 años por las comunidades de pastores que habitaron aquí, como para hacer cabañas o piedra de cantera.

No debemos irnos sin antes hacer una visita por el bonito pueblo de Anda y pasar por su puente de piedra sobre el rio Bayas.

El pequeño pueblo de Katadiano (de nombre romano junto con otros muchos del valle) nos sorprende con unas figuras talladas en madera y su coqueta iglesia.

Ruta de los dólmenes de Kuartango: https://es.wikiloc.com/rutas-outdoor/dolmenes-de-katadiano-21148667

Otras rutas de Dólmenes en Araba:

Araba con magia https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2019/11/araba-con-magia-esther-merino.html

Rehabilitación del Parque Megalítico más grande de Euskadi. Sierra de Entzia. Legaire. Araba   https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2019/11/rehabilitacion-del-parque-megalitico.html

Ibaola harriak, un lugar para quedarse (Villabuena/Eskuernaga). Araba

https://mujeresdepyrenaica.blogspot.com/2020/10/ibaola-harriakun-lugar-para-quedarse.html

 

Estelas discoideas y el molino del rio Ube. Larraona (Navarra)

 

En este pequeño pueblo de las Amescoas encontramos unas bellísimas e inusuales estelas funerarias decoradas alrededor de la iglesia de San Cristóbal y en un cruce de caminos Costumbre funeraria tanto en la Edad Media y posteriores. En el siglo XV y s XVI se utilizaban para identificar cada familia con cierto relieve social y en el interior de las iglesias.

La “cruz de los conjuros” parece de protección religiosa contra tormentas y rayos de los campos y casas. Se encuentra exenta en la parte sur de la iglesia.

Cruz de Gurzufi en el cruce de caminos.

Otras cruces inspiradoras junto a la iglesia de diferentes épocas y estilos.

En la ermita de Ntra Sra de la Blanca, en el pueblo, vamos a encontrar trozos de inscripciones de la época romana utilizadas para levantar las paredes y donde nos entretenemos buscándolas.

Si descendemos al rio Ube bajando por una pista desde el pueblo en pocos km y desnivel encontraremos un camino que nos lleva a unas cascadas y al molino

Las cascadas se ven en días de lluvia. No es un rio caudaloso.

Y tras esta bonita visita etnográfica volvemos por el mismo camino al pueblo y comer unas pizzas al Restaurante El Molino de Larraona.

HIRU EGUN GUARAN. NASARRE herri hustua 🏚️🏚️ MASCUNetik 🏞️(Rodellar). Alquezar, Bierge, Alcanadre...

🏰 ALQUEZAR, Pasarelak, 🏘️ BIERGE

 2025-03-01. Larunbata da eta Guara-ra goaz astelehenerarte. Eguraldiaren iragarpena ez da batere ona Pirinioan, baina hemen ere ez da askoz hobea. Dena dela, Abiego inguruan, errepidean goazela, koloretasun ederra eskeintzen dute arbendol loredunek.

...............................

NASARRE herri hustua.🏚️🏚️ MASCUNetik 🏞️. Rodellar.

2025-03-02 RODELLAR. Lasai gabiltza. Goizeko hamarrak eta laurden dira. Aparkalekuan bakar bakarrik gaude. Gauean euria barra barra, eta apur bat gorago elurra. Orain zirimiria. Dena dela, aterako gara, ea zerbait egin ahal dezakegun.  Printzipioz, Losa Mora-runtz abiatuko gara.

 Monolito eta horma dotoreak gure gainean. Ez dabil inor inguru guztian.

 Leku enblematikoa da hau.

...........

Fuente de Tamara, Peña Falconera 🦅🦅 (Morrano)

 2025-03-03 Gaur astelehena da eta lasai gosaldu ondoren, Morrano herrira hurbiltzea erabaki dugu, ostatuan komentatu diguten ibilaldi labur bat egitera. Lehenbizi, BIERGE-ko urjauzi ondotik dihoanez errepidea, argazkiren bat ateratzeko baliatu dugu.

 Ondoren MORRANO-ra heldu eta herrixkara sartu gabe, eskuinera doan pista hartu eta berehala, aparkaleku eta behatokira heltzen da. Kotxea utzi, eta beheruntz doan bidea hartu dugu. Aurrean daukagu Peña Falconera. Bideak ondo markatuta daude.

 Arroil oso dotorea.

 Bidegurutzetik gertu dagoen informazio-panela.


Informazio gehiago Hemen 

Mendikolore

Maitemintzeko tokiak...