Ladakh - Budaren mendiak

 

Thiksey monasterioa

Ladakh ezagutzera gerturatzen diren bidaiarien zentzumenek errealitate desberdin bat dastatzeko beta paregabea izaten dute. Kontrastez betetako paisaiak, non kolore askotariko lur idorrek, ibai emaritsuek eta mendi elurtuek modu harmoniatsuan puzzle perfektua osatzen duten. Jendeak, otoitzak, lanak eta isiltasunak atmosfera berezi eta erakargarria osatzen duten lurralde hauetan,  egunerokotasuna antzinako bizimoduarekin korapilatzen da. Bere orografiaren handitasunean, mendien magal eta muinoetan eskegita dauden monasterioetako otoitzen doinu eta intsentsuaren usaina hedatzen dira noranahi. Espiritualtasunak blaitzen dituen lur hauetan, tearen usaina darien herrixkak ilargi itxurako paisaietan nonahi barreiaturik ikus daitezke, zerutik lurretik baino gertuago. Ladakh jendea abegikorra eta apala da, bere usadio zaharrak bizirik gordetzen ahalegintzen diren tibetar jatorrizko jendea. Edozein eszena beste garai batekoa dela ematen du, iraganean ainguraturik geratu dela dirudi.

Ladakheko lurraldera heldu aurretik

Leh hiriburua

Himachal Pradesh eskualdeko azken herriak igaro eta udan India inbaditzen duten montzoietatik ihesi, munduko errepide eta igarobide garaienetarantz jo dugu. Ladakheko lurretan murgildu  aurretik, bost mila metro gaindi duten munduko mendate garaienetako batzuk igaro behar izan  ditugu: Lachulung-La eta Tangla-La, azken hau igarotzeko moduko munduko bigarren mendaterik garaiena omen. 

Leh-ko monasterio gorria eta gaztelua

Negu luze eta gordina igarotzean, errepideak estaltzen dituzten elurra eta izotza urtu egiten dira,  eta horrela, ekainetik urria bitarte, Ladakhek munduari ateak irekitzen dizkio. Geologikoki munduko goi-lautadarik handi eta altuena kontsideratzen den Tibetekoan kokatuta egoteaz gain, bere ohitura, kultura eta erlijioan tibetar izaera duen herrialde batekin egin dugu topo. Hortik datorkio Tibet Txikia bezala ere ezaguna izatea.

Jama Masjid meskitaren gainetik, Leh-ko jauregia, monasterioa eta gaztelua 

Egun osoan errepide garai, hautsi eta neketsuetan ibili ondoren, Indo ibaiaren ertzean kokaturik dagoen Ladakheko hiriburua den Lehra heldu gara. Hiru mila eta bostehun metroan dagoen hiri txiki eta xarmagarri horrek berehala sortzen du bisitarien ikusmina. Bidaiaren nekeak astindu, eta bere kale estuetan murgildu gara norabide jakinik gabe. Stok Kangri mendi ezagunak erakarri du gure atentzioa lehen begiradan, baina berehala kaleko bizimodura itzuli gara.

Sakti harana

Leh, erlijio, jende eta ezustekoen nahaspila da: ladakhak, tibetar erbesteratuak, musulmanak, indiarrak, monjeak, nekazariak… eta gu bezalako turistak. Zenbait txokotan oraindik Erdi Aroaren usaina dario hiriari, baina “modernitatearen” lehen zantzuak bereganatzen hasita dago azken urte hauetan, eta horren lekuko dira nonahi ikusi ditugun opari-denda, jatetxe eta ostatuak. Oraingoz elkarrekin bizitzen ikasi dute, oreka egokian, baina noiz arte? Etorkizunak ez al du iragana irentsiko?  

Ladakh emakume nekazariak

Main Bazaar kale nagusian sartu eta berehala ohartu gara aurrez esandakoaz. Oinezkoen kale berri honetan indiarren komertzioek betetzen dituzte bi aldeak, eta hauen aurrean, berriz, espaloian eserita, nekazari emakumeek beren baratzek emandako fruitu eta barazkirik onenak dituzte salgai. Lehenak turismoari begira diruz patrikak betetzeko; bigarrenak, aldiz, rupia gutxiren trukez eguneroko bizitzari aurre egiteko. Nekazari bati bertako albertxiko gozoak erosi eta hiriko alde zaharra ezagutzera jo dugu. Old Marketeko kaleetan murgiltzean, labirinto batean ibiltzea bezalakoa da, okinak, jostunak, harakinak, bizarginak, bitxigileak eta abar gremioetan antolatuta. Hemen ezagutu dugu Lehko ohiko bizimodua, bertako biztanleek egunero erakusten dutena. Kale nagusitik gertu, baina biak ala biak oso errealitate desberdinak.

Ladakh ikasleekin bazkal orduan

Baina bada hiri honetan beste errealitate gordin bat, Txinak beren lurraldeak inbaditu eta errepresio gordina ezarrita Tibetetik ihesi lur hauetan aterpea aurkitu duten erbesteratu eta errepresaliatu tibetarren errealitatea, hain zuzen ere. Tibetan refugees market izena duten merkatu edo saltoki desberdinetan biltzen dira beren herrialdetik urrun bizi diren tibetarrak, eta guretzat ezin leku egokiagorik haiek saltzen dituzten produktuak erosi eta ahal dugun neurrian laguntzeko. Tibetar jendea apala eta atsegina da oso eta zinez eskertzen dute, ez bakarrik zerbait erostea, baizik eta tibeteraz hitzen bat edo besterik ez bada, konplizitatezko irribarre bat eskaintzea.

Lehko okina

Lehko kale bizitza ezagutu eta gero, bertako eraikin garrantzitsuenak ezagutu nahi izan ditugu. Jo Khanh tenplu budista bisitatu eta kale estuen artean, Jama Masjid meskita altxatzen den lekura joan gara, baina ezin izan dugu barruan sartu, otoitz ordua da eta. Segidan, Lehko jauregi aldera zuzentzen  diren eskaileretan gora erraz heldu gara bertara. Diotenez, Tibeteko hiriburua den Lashako Potala jauregiaren miniatura bat da, nahiz eta gauza bera esaten duten Thiksey monasterioagatik.  Xenda estu batek muinoaren goiko aldean altxatzen diren Tsemo Gompa edo Monasterio Gorria eta Gazteluaren ondora eraman gaitu. Talaia ezin hobea, Lehko harana ez ezik, Stok mendilerroaren ikuspegiaz gozatzeko. Ilunabarrean, eguzkiaren azken izpiek Indo ibaiaren inguruko lurrak kolore bereziez tindatu eta janzten dituenean, beherako bidea hartu dugu Budaren mendiek bata bestearen atzean gainjarriz silueta paregabea osatzen duten bitartean.

Likirreko otoitz-gurpilak

Budaren mendiak

Lurralde osoan zehar barreiaturik dauden monasterioetan, monjeen otoitzek hausten duten isiltasunarekin bat egin eta iragaitza den denboran bidaiatzera gonbidatzen gaituzte. Bide batez, meditaziorako liburuez, ikono budistez, intsentsuz eta sandaloaren usainez gozatu ahal da,  eguzkiaren izpiek leiho biluziak zeharkatu eta zoko guztiak argitzen dituzten bitartean. Paisaia menditsu hauetan barneratzean, barne-biltze eta meditaziorako dauden espazio anitz hauekin topo egitean eta yak-aren gantzaz elikatutako argiek argiztatuko gelak zeharkatzean, isiltasunaren presentzia erabatekoa da eta hau, soilik otoitz monotonoen eta musika tresnen soinu hautsien oihartzunak protagonismoa bereganatzen duenean hausten da. Ladakh budismo tibetarra bere esentzia osoan bizi den leku bakarrenetakoa da gaur egun. Bizimodu zaila izan arren, fedearen presentzia betierekoa eta ezabaezina dela ematen du.

Hunderretik Nubra eta Shyokeko haran  zabala

Esperientzia hauek guztiak ezagutu eta bizitzeko, hurrengo hiru egunetan hiriburua utzi, haranetan murgildu, eta mendien muino eta magaletan eskegita dauden monasterio tibetar zenbait ezagutu nahi ditugu. Hiriburutik bertatik abiatu eta Indo ibaiak marrazten duen lerroaren bi aldeetan altxatzen diren monasterioak bilatu ditugu lehenik, gerora Lamayuruko haraneko ilargi itxurako paisaietan txertaturik daudenak, eta azkenik, Nubrako haran hunkigarrian barneratu gara.

Thiksey monasterioa

Indo ibai emaritsuaren ertzean altxatzen diren Shey eta Thiksey monasterioak bisitatu ditugu lehenik. Monasterio gehienak mendi muino idorretan altxatzen dira, eta modu mailakatuan kokatuta daude. Thikseykoak piztu du gure arreta, Maitreyaren (etorkizuneko Buda) tenplua bereziki, bere 15 metroko altuerarekin Ladakhen dagoen Budaren irudirik handiena baita. Gure ibilbidearekin jarraituz, Sakti haranaren hasieran dagoen Chemrey monasteriorantz jo dugu, baina aurrez bertako jendearen bizimoduaz interesatu gara. Ladakhiar emakume alargun batek gidari lana egiteko bere burua eskaini digu. Mailakatuta dauden lur-sailetan garagarra eta gariarekin batera, autokontsumorako barazkiak landatzen dira.

Ladakh emakume nekazaria

Nekazari neska gazte batek ilarrak gordinik jatera gonbidatu gaitu umeen algaren artean. Bidezidorren artean etxaldera iritsi eta bere etxe xumea erakutsi digu, ukuilua eta sukaldea. Apenas bizitzeko duen emakumeak irribarre zabal batekin agur esan eta bere etxeko egur zaharreko atearen ondoan geratu da kale artean desagertu garen arte. Monasteriora igo eta bertatik haran berdeak eskaintzen duen ikuspegiaz gozatu dugu. Lana eta otoitza dira jende honentzat bizitzeko dituzten bi euskarriak, biak lotu eta egunero intentsitate handiz bizi dituztenak. Egunari amaiera emateko, Indo ibaia zeharkatu eta Stok mendilerroaren magaletan dauden beste monasterioak bisitatu ditugu: Ladakheko monasteriorik handiena eta aberatsena den Hemisekoarekin batera,  Stakna eta Mathokoak.

Lamayuruko monasterioa eta mendiak

Hurrengo egunean, Lamayuruko harana ezagutzera jo dugu bertan, kokatzen baita Ladakheko monasteriorik zaharrena. Leku bakarti batean kokaturik eta mendiez erabat inguraturik dagoenez, egunerokotasunetik ihes egin nahi duenarentzat toki ezin aproposagoa. Ilunabarrean eguzkiaren izpiek jaulkitzen duten argitasuna izkutatzeak sortzen duen espektakuluaz gozatzeko toki paregabea. Ezti koloreko mendiak itzaliz doazenean eta gauaren beltzak harana inbaditzen duenean, soilik mendien siluetak sortzen duen marrazkia geratzen da gure begien ninien gozamenerako. Lehra itzultzean, Rizong, Alchi eta Likireko monasterioak ezagutu ditugu.

Likir monasterioa bere Buda erraldoiarekin

Nubrako harana dugu azken jomuga, baina haraino ailegatzeko igarotzeko moduko munduko mendaterik altuena omen den Khardung-La (5.602 m) pasa behar izan dugu. Amildegi zorabiagarriei erantsita dagoen errepide honetatik Nubrako haran aldera jaitsi gara. Shyok ibaiaren ur arreak indarrez jaisten dira Hunder aldera, baina aurrez, Nubra ibaiaren ertzean dagoen Sumur monasterioa bisitatzera joan gara, eta bertatik primeran ikusi ahal izan dugu bi ibaien artean hedatzen den haran paregabea. Segidan errepidera itzuli eta Diskiteko monastegira joan gara; kanpoan Buda erraldoi batek haranaren zaindari gisa agertzen da. Toki garaienera igo eta Nubrako harana bere osotasunean ireki dizkigu besoak postalik ederrena erakutsiz.

Sakti monasterioa

Karakorumak harresitzen duen basamortu itxurako espazio honetan, dunak eta bazkalekuak elkarren ondoan bizi dira, bakoitzak bere espazio okupatuz. Une oro haranak erakusten duen handitasun natural honen aurrean, herrixka hauetako biztanleek beraiek landatzen dituzten produktuetatik bizi dira, eta bizitza horri errespetuz eta modu xumean egiten diote aurre, beren egunerokoan budismo tibetarra inspirazio iturri izanik. Deskribatzeko orduan hitzak labur geratzen zaizkigu, ez du inor epel uzten.  

Ladakhen  denborak ez du noiz. Thuk Je Che.

Diskiteko monasterioaren Budaren irudi erraldoia

Ladakh jendea

Ladakh, Indiako Kaxmirreko goi-lautadarik garaiena da. Hiru mila metro gaindiko altueran kokatzen da eta bertan, Himalaia eta Karakorumeko mendikateekin batera, Indo ibaiaren goi-harana hedatzen da. Historikoki, Indo haranaren ingurune jendetsuena izan da eta, Zanskarreko lurrak, Nubrako haranak, Aksai Chineko basamortu-lurrak eta Suruko harana barne hartzen ditu. India eta Pakistango zatiketa izan aurretik, Baltistan Ladakheko barrutia zen eta orduan, Skardu hiriburua zen neguan eta Leh udan. Ladakh altuera handian dagoen basamortu hotz bat da, Himalaiako mendikateak montzoien sarrera eragozten du eta euria urria da.  

Ladakh agurea

Mendeetan zehar, autokontsumorako ekonomia garatu izan du eta horretarako, garagar, arto, gari eta astailarra landatzearekin batera, jak, dzo, behi, ardi eta ahuntzen ganaduak zaindu izan ditu. Hiru eta lau mila metro arteko altueran kokatuta dagoenez, laborantza garaia hil gutxi batzuetan bakarrik gara daiteke. Abere gutxi eta ura eskas izanik, ladakh jendeak eskala txikiko laborantza garatu du betidanik, beti ere bere ingurune-baldintzetara egokituz. Iraganean, bere kokapen estrategikoagatik Ladakhek garrantzi handia izan zuen, zenbait bide komertzialen bidegurutze estrategikoa izan zen. 60ko hamarkadan Txinako agintariek Tibet eta Asia Erdiko mugak itxi zituztenean, nazioarteko merkataritza asko gutxitu zen.

Monje budistak

Ladakh jende gehiena Himalaia mendikatearen hegoaldean jaio arren, tibetar sentitzen da. Geologikoki munduko goi-lautadarik handi eta altuena kontsideratzen den Tibetekoan kokatuta egoteaz gain, bere ohitura, kultura eta erlijioan tibetar izaera duen herrialdea da. Hortik datorkio Tibet Txikia bezala ere ezaguna izatea. Menditzarren beste aldean bizi diren tibetar anai-arreben kredo, kultura eta gastronomia bera dute.

Monje busitak otoitzean monasterioaren atarian

Filosofia budista-tibetarra (lamaismoa) nagusia izan arren, Ladakhen elkarrekin bizi dira budistak, hinduistak, musulmanak, kristauak eta bestelako erlijioetako kideak. Beren tradizio eta kulturan oso sustraiturik bizi den herria izanda ere, orografia zailak isolatu eta mugatzen duen herrialde honek, bere azpiegiturak modernizatzeko ahalegin itzela egiten du urtero. Ladakhen bizitzea ez da samurra, negua presente dagoen zortzi hilabetean zehar, 

Ladakh agurea otoitzean

Himalaiako mendien magalean kokatuta dagoen ingurune leku babesgabea baita.

Monasterioek protagonismo berezia dute Ladakheko bizitza sozial eta erlijiosoan. Familiek ohikoa dute beren seme-alabetako bat  budista apaizgora bidaltzea. Harrotasunaz gain, haren hezkuntza eta mantenua bermatzen dute, kasu askotan oso eskasa den familia-ekonomia batentzako. Tibeteraren euskalkia kontsideratzen den ladakha da bertako hizkuntza. Eskualdean gehien hitz egiten den hizkuntzarekin batera, populazioaren gehiengoak hindi eta urdua hizkuntzak ere ezagutu eta erabiltzen ditu.

 

TREKKING DEL BALTORO. Agosto-24. (1ª parte)

Por fin llegó el día de partir hacia Pakistán, a conocer el Karakorun in situ, lo he visto mil veces en documentales de televisión, en revistas, en proyecciones de montaña, y por fin  voy a conocer y a vivir ese sueño de tener todas esas grandes montañas ante mi, aunque no subiré a ninguna cima, las tendré ante mis ojos y podré acariciar sus cimas con los dedos, un viaje mil veces soñado y que por fin se va a hacer realidad. Recorreré el glaciar del Baltoro y pasaré por el paso del Gondogoro y bajaré por el valle de Hushe, contemplando y admirando montañas como las Torres del Trango, la Torre Mustangh, Mashenbrum, K2, Broad Peak, Laila Peak y otras muchas más. Además de vivir doce días de intenso trekking y convivir con los compañeros del grupo y con porteadores, cocineros, muleros y guías, todos esos baltis que sin ellos todo esto no habría sido posible. 

Me embarco en un viaje organizado por los amigos de Naturtrek, y  llevamos de guía coordinador, a un viejo amigo, José M. Oñate "Habichuela", que me hace especial ilusión ir con él a una aventura de estas,  y con la ejecución de la agencia pakistaní Shigar Trek & Expeditions de Nabi Ghulam quien nos atiende y nos da cobertura durante todo el trekking y en nuestra estancia en Pakistán, a las mil maravillas.

Llega el 26 de julio de 2024 y es el día de partida, nos vamos tranquilamente a dormir a Barajas y al día siguiente, juntarnos con parte del grupo y coger los vuelos de Turkish, Madrid - Estambul (4 h. 15 min. de duración) para luego esperar unas tres horas, donde nos juntamos con la otra parte del grupo que han venido desde Barcelona, y ya todos juntos cogemos el vuelo de Estambul - Islamabad (5 h. 25 min de duración), y llegamos a la capital de Pakistán.

El repor completo en: 

https://covaloria.blogspot.com/2024/10/trekking-del-baltoro-karakorum-pakistan.html

Menditxiki: Las Cañas urmaela

 

Behatokia

Las Cañas urtegia izeneko Kontserbazio Bereziko Eremuak 178 hektarea ditu luze-zabaleran, eta Vianako hirigunetik oso hurbil dago, Errioxarekiko mugan. Tokiari Salobre urtegia ere erraten zaio, paraje horren izena baita. XVI. mendean sortu zen, Pedro Sáez de Viguerak alorrak ureztatzeko urmael bat egin zuenean. Gero, Udalaren jabetzapera pasatu zen. XIX. mendearen akaberan, Vianako Udalak toki horretan bertan urtegi bat eraiki zuen (“Pantano Viejo” edo urtegi zaharra), eta 1944an urtegi berria erantsi zitzaion, biak ere erdiko dikeak bereizita.

Las Cañas urmaela

Las Cañas urmaela

Las Cañas aintziraren sakonera nekez da hiru metrokoa, eta 80 hektareako azalera dauka. Lurpeko urek, euri-urek eta, batez ere, Longar errekak, elikatzen dute hezegunea. Horri esker, urtean, batez beste, 0,7 hm3 ur izaten ditu.

Behatokia

Lekuak balio handia ematen dio inguru horretako ingurumenari, bai eta oro har Nafarroari ere, eta gainera, hasierako xedea betetzen du, Vianako nekazariak urez hornitzen baititu bi ureztapen-irteeren bidez; bana urtegiko. Beste urtegi batzuek bezala, honek ere higadura kontrolatzen laguntzen du. Logroñotik hurbil dagoenez, presa handiei buruzko Errege Dekretuan dago sarturik. Dekretuak, zehazki, horrelako azpiegituren uholde-arriskuak arautzen ditu.

Behatokia

Bidegurutzea

Las Cañasek gehiago iduri du berezko aintzira bat urtegi bat baino, hainbat arrazoi direla medio: urtegiaren forma irregularra delako, eta inguruan lezkak, ihiak, milazkak eta bazkalekuak dituelako. Izugarria da landareetan eta animalietan duen aberastasuna. Hori dela eta, 1996an, nazioarteko garrantzia duten hezeguneen artean sartu zen, Pitillasko Aintzirarekin batera.

Hegaztiak

Hemen, koartza hauskarak hazten ditu kumeak (metro eta erditik gorako hego-zabalera dauka), bai eta koartza gorriak ere; bigarren hau ez da lehenbiziko hori bezain handia eta ardo-kolorekoa da. Txori zezena koartza-espezie mehatxatua da Nafarroan eta Iberiar Penintsulan. Negu batzuk aintziran ematen ditu edota geldialdia egiten du migrazio garaian, baina nekezago ikusiko dugu, herabetia baita, eta lumaje arrea du; beraz, aise ezkutatzen da lezkadian..

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://menditxiki1.blogspot.com/2024/09/las-canas-urmaela.html

Powered by Wikiloc

Castillo de Astúlez

 

      Esta semana os propongo visitar las ruinas del castillo de Astúlez, una corta excursión de unos 2km. ida y vuelta y menos de 100 metros de desnivel.

     Desde Astúlez (coordenadas 42,881912, -3,087280) tomamos en dirección noroeste hasta la salida el pueblo (coordenadas 42,882359, -3,088203), donde una señal que nos indica una PR (marcas amarillas y blancas). Continuamos hacia el noroeste siguiendo el camino como nos marca la señal. En el punto 42,885373, -3,091651, nada más cruzar bajo una línea eléctrica, nos encontramos un cruce y una nueva señal que nos indica que tenemos que tomar el ramal a mano derecha, que nos deja justo detrás del castillo.

     En el punto 42,884835, -3,088791 abandonamos en camino a mano derecha por un sendero que rodea la peña sobre la que se asienta el castillo. A unos 50m encontramos la senda de acceso al castillo (coordenadas 42,884329, -3,088614). La entrada, por un hueco en el muro, nos da acceso al patio de armas totalmente cubierto de altas hierbas y matojos; aun así, es de los castillos mejor conservados de Álava.

     En frente tenemos la torre del homenaje, a la que no hay manera sencilla de entrar. El único acceso es una puerta elevada a la que en tiempos llegaba una escalera de la que se ven las marcas en la pared. De todos modos, desde una estrecha gatera podemos ver el interior, también cubierto de maleza.

      Junto a la torre del homenaje encontramos los restos del aljibe, donde almacenaban el agua tan necesaria. Ya solo queda disfrutar de las vistas de Astúlez y del precioso valle donde se asienta. ¡OJO!: no recomiendo rodear la peña atravesando la estrecha grieta en su base en la cara sur; diversos carteles advierten del riesgo de caída de piedras.

     Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google Maps tal como están escritas).

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2024/10/castillo-de-astulez.html, junto a varias decenas más de excursiones.

Mont Blanc

2012ko uztailaren 12an elur jausi ikaragarria izan zen Mont Maudit-en (Mendi madarikatua), Mont Blanc mendigunean. 9 alpinista hil ziren. Ni BBKLivera joatekoa nintzen, EITBko albistegietarako lan egitera. Gogoan daukat albistegietako arduradunaren deia: -Ainhoa, joan nahi duzu Chamonixera, Mont Blanceko istripuaren berri ematera? Zalantzarik gabe eman nion baiezkoa. Kontzertuetarako prest neukan larruzko jaka erantzi eta, ziztuan prestatu nuen mendirako maleta. Hura izan zen nire lehen bidaia Chamonixera. Ordutik, urtero-urtero joan naiz Alpeetara. Alpinismo txikia egitera, eskiatzera, mendi lasterketak ikusi edo haietan parte hartzera.

4 urte geroago, antzeko egoera errepikatu da. Irailaren 12an, arratsalde erdian etorri zitzaidan albistegietako arduraduna: “-Proposamen bat daukat zuretzat. Joango zinateke, Mont Blancera erreportajeak egitera? -Oraintxe, bertan, nagoen moduan.” Horixe erantzun nion. Handik bi egunera abiatu ginen Chamonixera, kameralaria eta biok. Bidaiaren abiapuntua: urtetik urtera gero eta ohikoagoak diren istripuak. Helburu nagusia: ahalik eta lekukotza gehien jasotzea, ahalik eta irudi onenak grabatzea, erreportaje sorta bat egiteko. 12 urte geroago, Mont Blanceko istripuen berri ematera joan naiz berriro Chamonixera. Nire 18. bidaia izan da Alpeetara. Eta hango albisteak onak ez izan arren, 18 bidaietan bezain maiteminduta itzuli naiz etxera.

4808 metro, Europa ekialdeko eta Alpeetako mendi garaiena. Mont Blanc munduko mendi jendetsuenetakoa da. Urtero 20.000 lagun baino gehiago saiatzen dira gailurrera iristen, gehien-gehienak udan. Egunean, 300 bat lagun, Italia eta Frantziako bide ezberdinetatik. Txanponaren bestaldean, istripuak. Heriotza gehien pilatzen duen mendietako bat da. Urtero 100 bat lagunek galtzen dute bizia, eta uda da sasoirik latzena. Aurtengo udan 11 mendizale hil dira, tartean bi gipuzkoar, Mont Blanc du Taculetik jaisten ari zirela. Fabio Levi katalanak 15 bat urte daramatza Mont Blancen gidari: “Azken berriek diotenez hiru gazteak Mont Blanc du Taculeko bide arruntetik igo ziren. Antza denez, jaitsieran, leku ezegonkor batean egin zuten bilera, huts egin zien, eta hiru lagunetako bi, erori egin ziren, Jervasutti korridorera erori ere”. Abuztuaren 22a zen, eta euskal mendizale komunitatea lur jota utzi zuen albisteak.

Zergatik, ordea, horrenbeste istripu Mont Blancen? Michel Gonzalez aragoiarrak 20 urte daramatza gidari lanetan, Chamonixen bertan bizi da: “mundu guztiak igo nahi du Mont Blanc, jendetza dabil azken urteetan. Horrez gain, udako beroaren ondorioz, baldintzak ez dira onenak izaten. Koktaila beldurgarria da.” Gonzalezen arabera, klima aldaketaren ondorioz, urtaroak asko ari dira aldatzen Mont Blancen, eta gidari batzuk uko egiten hasi zaizkio abuztuan gailurrera igotzeari. Eta are gehiago, ez dute gaizki ikusten neurriak hartzea igoerak mugatzeko. Bide arruntetik igotzeko, esaterako, 2019tik ezinbestekoa da bi aterpetxeetako batean, Gouterren edo Tete Rousen lolekua hartzea (120 plaza dauzka lehenengoak, 72 bigarrengoak). Garai batean Gouter inguruan modu librean kanpatu zitekeen, baina hainbat mendizale hil ziren hipotermiak jota eta, orduan hartu zuten neurria. Gonzalezen hitzetan, “bide arrunteko murrizketek eragin argia izan dute istripuak murrizteko”.

Ertz zorrotzak, eskalada pikoak, glaziar amaigabeak eta arrakala sakonak. Haizea, elurra eta hotza. Mendiak arrisku objektiboak dauzka eta istripu batzuk zorizkoak dira, baina arduragabekeria eta prestakuntza falta ere badaude faktoreen artean. “Batzuetan egoera negargarriak ikusten ditugu mendian. Ikaratu egiten gara mendizaleak sokan nola doazen ikusita. Bat eroriz gero, denak erortzeko moduan”, dio Gonzalezek. Eta gaineratu du, garaiak asko aldatu direla: “garai batean jendeak ez zeukan material onik, baina esperientzia edo jakituria bai. Orain mendizaleak moda-modako arroparekin eta materialarekin doaz, baina askok ez dakite kranpoiak edo pioleta nola erabiltzen diren ere”. Iritzi berekoa da Levi: “bezeroek dirutza ordaintzen dute Mont Blanc igotzeko, baina prestatu gabe etortzen dira asko, ezer begiratu gabe. Interneten munduko mendi hilgarrienak bilatuz gero, Mont Blanc agertuko da, baina askok ez diote jaramonik egiten”, gaineratu du. Eukeni Soto bizkaitarrak ere uda osoa egin du Chamonixen gidari: “Mont Blancera igotzen den jendea ikusita, ulertzen dut murrizketak jartzea. Orain gutxi pertsona bat ikusi nuen, azken ertzean, korrika egiteko kranpoiekin. Irrist egiten zuen etengabe, ezin zion zutik eutsi”, esan du harrituta.

Istripu kopuruak gora egiten du urtez urte, eta aurtengo udan ere, erreskate taldeek erruz izan dute lana. Oso ohikoa da helikopteroa Mont Blanc inguruan hegan ikustea. Etengabe arakatzen dute mendigunea. 5 eta 20 minutu artean behar izaten dituzte istripuaren gunera iritsi eta zaurituekin haranera itzultzeko. Gendarmeen erreskate taldea eta Babes Zibila elkarlanean aritzen dira Mont Blanc inguruko istripuetan. 40 bat profesional dira, gehien-gehienak goi mendi gidariak. Urtean 1400 bat irteera egiten dituzte, egunean gutxienez erreskate bat. Zalantzarik gabe uda izan ohi da mugimendu gehieneko sasoia, egunean 6-7 erreskate ere egiten dituzte. “Beti bezala lan handia izan dugu, baina egia da uda honetan hildako asko izan direla”, esan digu Emmanuelle D’Alalek, Babes Zibileko buruak. Oraingoan, bi britainiar gazte dakartza helikopteroak. Mont Blancetik behera zihoazela, Tete Rouse aterpetxean jada, lagunak irrist egin du, 100 bat metro erori da eta sekulako kolpea hartu du. “Kolpe handia hartu du baina onik dago, eta erreskate taldea zoragarri portatu da. Oso azkar eta profesional hartu gaituzte”, azaldu digu gazteak.

Mont Blanc tontorra milaka mendizaleren ametsa da. Ander Orokieta eta Miguel Tanco nafarrek aurten egin dute Pirinioetatik Alpeetarako jauzia. Gailurretik jaitsi berritan harrapatu ditugu: “Pirinioetan asko ibili gara eta Mont Blanc gure kabuz egitea bururatu zitzaigun baina, horrenbeste istripu izan direla ikusita, mendi gidaria hartu dugu, eta bete-betean asmatu dugu”, dio Orokietak. Bide arruntetik egin dituzte igoera eta jaitsiera. “Haize gogorra izan dugu, izugarrizko haizea, eta oso jende gutxi igo gara gailurrera. Izotz plaka batzuetan larri ibili gara une batean”, aitortu du.

Gouter eta Tête Rousse aterpetxeetako bidea da Mont Blanceko bide arruntena eta jendetsuena. Batzuek egun bakarrean igo eta jaisten dute mendia, baina 2-3 egunean egitea da ohikoena. Bide arruntak ez dauka eskalada teknikorik, baina baditu kontuz igaro beharreko tarteak. Bolatoki ezaguna, esaterako. 100 metroko inbutu horizontala da, minutu terdian zeharkatzen da, baina “heriotzaren korridorea” esaten diote udan etengabe erortzen direlako harriak. 1990 eta 2017 urteen artean ehun lagun baino gehiago hil ziren pasagune honetan. Mendi gidariak gauez eta ordu hotzenetan igarotzen saiatzen dira. Tunel bat egitea, sare metaliko bat jartzea... Puntu beltza saihesteko, hainbat ikerketa daude mahai gainean, baina oraingoz, ez dago ezer erabakita.

Mendizaleen informaziogunea da mendiko etxea. Jendetza eta mendiko istripuak gora egiten ari zirela ikusita, 1972an sortu zuten. Bertan dago Le Chamoniarde, mendiko prebentzio eta segurtasun elkartea. “Informazio bila etortzen dira mendizaleak hona. Eguraldiaz eta mendiko baldintzez galdetzen digute, eta batzuetan, ez igotzea gomendatu behar izaten diegu”, dio Antoine Loupostek, Mendiko Etxeko arduradunetako batek. Orain bi urte, esaterako, 10 gradu ere neurtu ziren tontorrean eta Chamonixeko gidariek uko egin zioten Mont Blanc bide arruntetik igotzeari. Italiako bide arruntean dagoen aterpetxea ere, Gonella, itxi egin behar izan zuten ur faltagatik eta glaziarraren egoera negargarriarengatik.

Oro har, Alpeetako glaziar guztiak daude atzeraldian. Mer de Glace harri itsaso lehor bat da egun, baina orain 10 urte, elurra eta izotza zeuzkan. Urtean 5 metro galtzen ditu sakoneran eta 30 metro luzeran. Adituen ustez, erabat desagertuko da 2050erako. Igor Irazusta hernaniarra goi mendi gidaria da eta Vallorcinen bizi da duela urte batzuetatik. “Orain dela urte batzuk, Mer de Glace osorik jaisten genuen eskiatzen, Chamonixeraino bertaraino, egun oso zaila da horretarako baldintzak egotea”, esan digu kezkatuta. Glaziarrek izugarri sufritzen dituzte masifikazioa eta klima aldaketa eta neurri guztiak dira lagungarri. Sinpleenak ere bai. Teknikariek oihalekin estaltzen dute Mer de Glaceko izotza, eguzkiak urtu ez dezan. Elurra gero eta urrunago dago eta azken urteetan eskailerak eta teleferiko bat eraiki behar izan dituzte glaziarrera iristeko. Mer de Glaceko izotz kobazuloa turismo erakargarri handia da, urtero 500.000 bisitari baino gehiago jasotzen ditu. 1946an sortu zuten lehen aldiz baina klima aldaketaren ondorioz, urtero egokitu behar izaten dute. Orain bi urte erabat desagertu zen kobazuloa eta berri bat eraiki behar izan dute.

Bossonseko glaziarra ere atzeraldi betean dago. Mont Blanc mendiguneko glaziar handiena eta garaiena da. 4000 metroan sortzen da eta garai batean Chamonixeraino bertaraino iristen zen, 1000 metroraino. Egun 2000 metroan amaitzen da haren mingaina.

Klima aldaketaren beste adibide bat harri erorketa izugarriak dira. Dru pirámide ikusgarriari, esaterako, zati handi bat falta zaio. Lur azpian dagoen izotza da permafrosta. Tenperaturak gora egitean urtu egiten da eta erorketak sortzen dira. Eñaut Izagirre glaziologoak urteak daramatza Mont Blanc inguruko glaziarrak ikertzen. “Tenperaturak igo ahala, permafrosta urtu egiten da, hormak desengonkortu eta arroka erorketak gero eta ohikoagoak dira”, azaldu du. Ikertzaileek aspaldi jo zuten alarma. 2100. urterako egungo izotz-bolumenaren herena baino ez da geratuko kasurik onenean.

10.000 biztanleko herria da Chamonix baina ibar osoan 82.000 loleku daude. Alpinismoa, eskalada, neguan eskia, parapentea eta mendi lasterketak. Turismoak %2 egiten du gora urtero. “Turismoak ez du oraindik gainezka egin. Egia da ibarrean jende asko dagoela, baina ez horrenbeste mendian. Ez dugu uste ingurune naturala arriskuan dagoenik”, dio Nicolas Durochat, Chamonixeko turismo bulegoko buruak. Chamonix haraneko ekonomia jarduera nagusia da mendiko turismoa, 10 lanpostutik zazpi, eta miloi terdi euroko ekarpena urtean.

Orain 60 urte, Chamonixeko orratz enblematikoan eraiki zuten Aiguille (eguil) du Midi begiratokia. Europako begiratoki garaiena, 3810 metroan, mendizale askoren abiapuntua eta milaka turistaren erakargarria. Udan 5000 lagun inguru igotzen dira egunero, Mont Blanc eta inguruko menditzarrak bertatik bertara ikusteko. Teleferikoak egun osoz aritzen dira atzera eta aurrera. 20 minutu eskasean milaka mendizale eta bisitari eramaten dituzte Chamonixetik bertatik, 1100 metrotik, ia

4000 metrora. 360 graduan Mont Blanc mendigune osoa ikus daiteke, Frantzia, Italia eta Suitzako gailurrak. Aterpetxeak, glaziarrak eta seracak, eskegita gelditzen diren izotz bloke-ikaragarriak. Inork ez du geratu nahi kristalezko kutxan argazkirik atera gabe. 1000 metrotik gorako amildegia azpian. Montenverse gunea da Chamonixeko beste turismo erakargarri nagusia, ia 2000 metroan. Kremailera tren gorri ezagunak milaka turista eta mendizale eramaten ditu egunero bertara. Mer de glace glaziarra, izotz kobazuloa eta lau mila metrotik gorako hamaika orratz. Espedizio askoren abiapuntua, eta turisten paradisua.

Masifikazioa, klima aldaketaren ondorioak eta prestakuntza falta daude istripu askoren oinarrian. Igoera ondo prestatzea ezinbestekoa da Mont Blanci ekiteko, eta erreserbak urtebete lehenago egitea gomendatzen dute gidariek.