Menditxiki: Castillo de Lapoblacion

 

Arabar Errioxa eta Nafarroako Erriberaren zati bat menderatzen duen mendi hau ez da oso garaia baina gailurrera igotzea erraza bezain ikusgarria suertatzen da edonorrentzat. Nafarroako udalerri honen izen ofiziala Lapoblación da eta kilometro batera dagoen Meano herriarekin osatzen du udalerria. Lehor-lurreko laborantza (garia, garagarra) eta abeltzaintza (ardiak) dira ekonomia jarduera nagusienak. Nafarroako bigarren herririk altuena da eta neguak gordinak izaten dira. Marañongo biztanleek sortu zuten herria XII. mendean eta bertako gazteluaren menpe egon zen XV. mendean gaztelauek herria erre eta beren esku geratu zen arte.

Oso egoera txarrean dagoen Erdi Aroko erromesen ospitale zaharra eta eliza erromanikoa bisitatu ondoren, honen atzetik ateratzen den pista zabala jarraituko dugu eskuinera kanposantua utziz. Haritz eta ezpel ugari ikusiko dugu harrobia zenaren ondora heldu aurretik. Bidea gogortzen hasten da eta pista erosoa amaitu bezain pronto, xenda batek sigi-sagan eramango gaitu tontor aldera, karlistadetan gotorlekua izandako harresiaren aztarnen ondora hain zuzen ere.

Euskal Herriko Mendien Katalogoan mendi hau Castillo de Lapoblación izenez ezaguna da, hala ere, esan behar da gutxien erabiltzen dena dela eta bertakoek, besteak beste, La Picota de la Aldea, El León Dormido, El Castillo eta El Risco de la Aldea izenez izendatu ohi dutela. Honen arrazoiak historiako gertakizunetan, duen itxuran eta abarretan bilatu behar dira. Egun, emisore batek erabat desitxuratu duen tontor honetan aizkora eta enbor baten irudia duen gutunontzi bat aurkituko dugu eta honen ondoan erpin geodesikoa. Ikuspegia, berriz, paregabea: mendebalderantz Peña Alta eta Toloño mendizerra osatzen duten beste mendi guztiak; iparralderantz Arabako Mendialdeko lurrak eta Lokiz mendizerra; ekialderantz Kodesko mendiak eta azkenik hegoalderantz Errioxa.

Panoramika honetaz gozatzeaz gain, hirugarren karlistadan gotorleku izandako honetan gertatutakoa labur kontatzea merezi du. 1870. urtean Toloño mendizerratik Kodes mendilerroraino doan ardatza oso garrantzitsua eta estrategikoa izan zen, bertan, La Picotakoaz gain, San Leon eta Vallehermosako gotorlekuen aztarnak aurki ditzakegu. 

1.876ko martxoan tontor honetan dagoen gotorlekua armetan zegoen bakarra zen, gudari gutxi batzuk Lantziegoko Jose Mª Montoya brigadierra buru zutelarik. Karlisten erregeak guda galdutzat eman eta Frantziara joan zen arte ez zuten amorerik eman.

Tontorra atzean utzi eta etorritako bidetik abiapuntura itzuliko gara

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://menditxiki1.blogspot.com/2024/09/castillo-de-lapoblacion.html

 

Powered by Wikiloc

Ama Dablam

-Ainho, Nepalera noa azaroan, hilabeterako. Txikonen espedizioan. Ama Dablam ingurura.

-Uf! Hilabete gehiegi da niretzat. Ama Dablam? Palabras mayores.

-Bai, tontorrarekin itsutu gabe, trekkinaz eta inguruaz gozatu eta ahal bada gailurrari ekinaldi bat egin.

-Ondo-ondo pasa!

Irailaren erdialdean izan genuen elkarrizketa hori lagun batek eta biok. Berehala baztertu nuen joateko aukera, baina, tarteka, neure burua Himalaian irudikatzen nuen. Mendizale handiak ezagutu, haiengandik ikasi, hilabeteko espedizio bat nola kudeatzen duten ikusi. Elkarrizketak egin. Baina hilabete, lanean baimena eskatu beharko nuke, erokeria zen. Dendan ere behar naute, sare sozialak eramaten aritzen naiz eta hori eguneroko lana da. Erokeria zen Himalaiako espediziora joatearekin pentsatze hutsa. Baina egunak joan eta egunak etorri, nahi gabe Ama Dablameko bideoak ikusten ari naizela ohartu naiz, elkarrizketa eta artikuluak irakurtzen, eta arra sartu zait. Joango banintz? Nire bizitzako esperientzia handienetakoa izango litzateke seguraski.

Azaroaren 4an banekien Alexek Mendietxe inauguratuko zuela Azpeitian. Mimo handiz egindako mendi-museo bat. Astelehen goiza zen Alexen deia jaso nuenean. Enbajada tonua zeukan telefono dei hark (kar, kar).

-Ainho, bazatoz gero? Ez daukat aurkezlerik!

-Nola? Eta orain abisatzen didazu? Hiru ordu eskas falta direnean? Te mato (kar, kar)

Txikon style. Lanean beti bezain adeitsu eta ulerkor nirekin, eta libratu nuen arratsaldea Mendietxen izateko. Espero baino jende gehiago bildu zen (“Alex te mato” askotan pentsatu nuen hizlariei hitza ematen ari nintzela).

Material hura guztia han ikusteak barrua mugitu zidan. Piolet eta kranpoi zaharrak, kanpin dendak, telekabina bat, milaka objektu eta bakoitzak historia liluragarri bat sakonean. Ezin nuen aukera galdu eta espedizioan joan nintekeen galdetu nion Alexi. Baietz esan zidan, trekkinera, tontorrera edo beste edozertara. Hala ere, erokeria iruditzen zitzaidan oraindik. Hiru aste baino ez ziren falta espedizia hasteko, nola utziko nuen dena Himalaiara joateko? Ez, erokeria zen.

Baina hari eta honi galdezka hasi nintzen. Gurasoei ezer esan gabe, ezagutzen ditudan mendizaleei informazioa eskatu nien. Bidaiaz eta esperientziaz gozatzea jada ikaragarria izango zela ebatzi nuen, nahiz tontorra handiegi izan niretzat. Ez dut inoiz ahaztuko zenbat lagundu didazuen informazioa eman didazuen guztiek: Jonatan Garcia, Eneko Pou, Iosu Merino, Txolo, Juanito Oiartzabal, Jos maitea… mila esker abentura honetan parte hartzera animatu nauzuelako.

Karakateko igoeraren ostean bazkaria egin dugu Bergaran, eski lagunek. Bazkaritan eskalatzaile lagun bati kontatu diot buruan dabilkidan asmoa. Erabat animatu nau. Nola ez zara joango? Sekulako aukera da!

Baina azaroak 16 ditu eta astebete falta da Nepalera abiatzeko! Hurrengo bi egunetan ez dut lorik egin. Gauez esnatu eta Pumori eta Ama Dablam inguruetako bideoak ikusten ari naiz. Gauez oso beltz ikusten ditut gauzak eta espedizioa baztertzea erabaki dut. Ahizpak esan zidan ez galdetzeko inori, nik neuk hartzeko erabakia. Baina nire esentzian doa jendeari galdetzearena eta azkenean 10 bat lagunengana jo dut (kar, kar). Etbko arduradunak esan dit halako aukera bat zalantzan jartzen badut, zahartzen ari naizela (kar, kar). Buruan zurrunbilo ikaragarria daukat.

Hiru bat ordu lo egin eta, esnatu naizenean burutazio bat izan dut: lanetik esango balizute, loramen, Himalaiara lanera joateko, joango zinateke? Bi aldiz pentsatu gabe, bai noski. Orduan? Zergatik ez opor modura? Pentsamendu hori erabakigarria izan da baiezkoa emateko. Asteartea da, ostiralean da bidaia, baina erabakia hartuta dago, banoa! Urko psikologoak badaki zenbat kostatzen zaidan halako erabakiak hartzea, zuzen jokatzen ari ote naizen jakitea. Baina behin erabakiz gero, palante! Eta hemen nago, Katmandurako hegaldiaren zain.

Etbn izugarri erraztu didate hilabeteko baimena eskatzeko kudeaketa, dena egin dute express. Alexek esan dit botak ziurtatzeko. Nork izan ditzake 41 zenbakiko garaierako botak? Juanitori deitu diot (zelako matraka ematen diodan gizon honi telebistan mendiko albiste bat eman behar dudan aldiro! Kar, kar):

-Que quieres esta vez Ainhoa!

-Juanito!!! Que tal? Esta vez no quiero entrevistas, quien puede tener unas botas del 41?

-Pues yo! Vente a casa y te pruebas! Pero tu ya andas en el monte, Ainhoa?

-Hombre Juanito, no tanto como tu, pero algo si que ando…😅

Kontatu diot zer eta nola ibili naizen mendian nire  43 urteetan. Eta esan dit ez itsutzeko ezerekin, eta gozatzeko Nepalez. Zelako zortea, benetan. Euskaldunak eskuzabalak gara, zinez. Material mordoa utzi dit abenturarako.

Etxera bidean, burua martxan daukat berriro. Juanitok ez zekien mendizalea naizenik, mendizalea ote naiz? Bai mendizalea naiz, ez dago dudarik. Baina espedizio hau handi geratzen zait? Mendian ba ote nabilen galdetu dit Juanitok. Nondik begiratzen zaion… esaterako, nire lagun Ekain eta Jaionerentzat, nire mendi jarduerak muturreko alpinismoa dira🤣 baina Juanito moduko goi mendizale batentzat, hutsaren hurrengoa. Aparta naizenez nire burua zigortzen eta zalantzan jartzen, beldurrak alboratu eta bidaiaz gozatzea erabaki dut. Bizipenen eguneroko bat egin, elkarrizketak grabatu, jendea ezagutu eta batez ere mendian barneratu.

Azken bizikleta saio eta korrikaldietan etengabe irudikatu dut nire burua espedizio honetan, eta hemen nago, Katmandurako hegaldiaren zain.

Liher eta Aia agurtzea asko kostatu zait. Ez al dira Tia Ainhoz ahaztuko hilabetean! Ahizpari esan diot: ama eta izeba izatearen artean bada beste zerbait, hala sentitzen naizelako zure seme-alabekin. Nire ere badirela. Izugarri maite ditut. Eta badakit espedizio honetan une gogorrak iristen direnean euren begirada garbiak aupada izugarria emango didala.

Ama agurtzea ere ez da erraza izan. Malko batzuk egin ditugu, baina badaki mendia nire pasioa dela, eta pozik dago nire bitartez esperientzia honen parte izateko. Ama, Himalaiara zatoz nirekin!

Zailena, ordea, aita agurtzea izan da. Besarkada xume bat, negarrik ez, baina badakit pena gehien berak daukala banoalako. “Con todos los montes que tienes aqui, no te vayas”. Barrua uzkurtzen zait. Ulertu arren ez duelako ulertzen, eta beldurra ere badaukalako.

Etxekoari zer esan, bizitza den espedizio zoragarrienean oreka eman didanari.

Dena azkar prestatu ostean bagoaz Loiura! Bidean azkenekoz agurtu dut, Anboto. Zelako zortea daukadan, bueltan lana, familia eta bizimodu zoragarri bat dauzkat zain, eta gure mendi ederrak ere bai.

Ostiralean atera dira Alex eta taldekide batzuk. Ni eta bi azpeitiar larunbatean. Haizeak, ordea, hegaldi asko zapuztu ditu eta egun bat atzeratu zaigu bidaia. 11 ordu egin ditugu Loiun eta azkenik atera gara Madrilera. Orain, Istanbul eta Katmandurako hegaldien zain gaude. Ez dago atzera bueltarik, Nepal zain daukagu!

         Everest Trail Race 2019 (Ama Dablami begira)

Cruz del Castillo y Ruta de las Carboneras

     Esta semana os propongo ascender a la Cruz del Castillo desde Lagrán visitando la Ruta de las Carboneras, una excursión de unos 9 km. ida y vuelta y 700 metros de desnivel.

     Desde el cementerio del pueblo (coordenadas aparcamiento: 42.624050, -2.584336) tomamos la carretera que sale del pueblo en dirección a la sierra (sur). Se trata de la GR-38 (Ruta del Vino y del Pescado, con marcas rojas y blancas), que nos acercará bastante a la cumbre.

     Tras 1 kilómetro y medio, la carretera se torna una pista forestal con un aparcamiento (coordenadas: 42.611761, -2.583435), un punto de partida opcional para librarnos del tramo de carretera. Es el comienzo de la Ruta de las Carboneras, donde encontraremos carteles explicativos y reconstrucciones de las antiguas carboneras.

     En el punto 42.606768, -2.583596, tomamos el ramal de la izquierda siguiendo la GR38 hasta el puerto del Toro (coordenadas: 42.600378, -2.582508), donde abandonamos la GR38 y seguimos la senda señalizada con marcas amarillas y blancas que parte a la derecha hasta un collado (coordenadas: 42.599335, -2.590082) desde el que otra senda a la derecha nos lleva a la misma cumbre (coordenadas: 42.5995502, -2.5895102).

     El nombre “Cruz del Castillo” se debe a la cruz de hierro de la cumbre y al antiguo castillo que existió en su cima, donde aún se pueden encontrar restos.

     Disfrutad de la excursión y… ¡Hasta dentro de dos semanas!

 

NOTAS:

     Las coordenadas son WGS84 (EPSG:4326), el sistema en que se basa el GPS y el que usa Google Maps (podéis copiarlas y pegarlas directamente en Google Maps tal como están escritas).

     Podéis ver el resto de las fotos y/o vídeos de esta ruta en https://pateandoalava.blogspot.com/2024/11/cruz-del-castillo-y-ruta-de-las.html, junto a varias decenas más de excursiones.

Amazigen Atlas sentimentala

 

Marokoko Atlas Garaiko herrixketan murgildu gara milaka urteko kultura duen amazig herriaren eguneroko bizitzaz blaitzeko asmoz. Lurrari guztiz lotuta eta iraganean ainguraturik bizi den herri hau teknologiatik urrun bizi da. Lur hauetako negu ankerrak igarotzeko ez dute argindarrik, ez telefono mugikorrarentzat estaldurarik, ezta “zibilizazioarekin” lotuko luketen galipotezko errepiderik. Bere tradizioei men eginez luxuez gabeturik, mendeetan zehar hamaika borroka libratu behar izan ditu berezkoak dituen hizkuntza eta usadioak gorde eta belaunaldiz belaunaldi transmititzeko. Bere aspaldiko ohiturak gorde eta ohoratzen dituen herri zahar honek soilik naturari eman ohi dio bere egunerokoaren berri.

“Mendi bakoitzak du bere bidea”

Furgonetaren atzeko aldean hamar egunez burutu nahi dugun M’Gouneko haitzarteko trekkingerako motxila eta petateak sartu eta sei orduko bidaia luzeari ekin diogu. Gurekin batera, Atlas mendikatearen magaletan bizi diren Lahoucein mendi-gidaria eta Mohamed sukaldari amazigak. Erromatarren mendetik ihes egitean berbere edo barbaroak deitu zituzten, horregatik beraiek nahiago dute “gizon libreak” esanahia duen amazig terminoaz izendatzea.  Gidariaren ondoan, lurrerainoko  kolore bizi eta anitzeko soinekoa jantzirik duen emakume edadetua. Bere kokotsean tatuaturik amazigen tifinagh alfabetoaren yaz letra irudikatzen duen ikurra, “gizon askea” esanahia duen amazig nazioaren ikur nagusia. Emakume ezkonduen artean ohikoa omen zen tatuai mota hauek egun ez dira egiten. Esku ahurrean genaz margoturik amaierarik gabeko lerro eta irudiak. Soilik bere hizkuntza ezagutzen du, amazigera hain zuzen ere eta ezinezkoa gertatu zaigu berarekin hitz egitea. Hitzen ezinezko lurraldean irribarre atseginak bete du lekua.

Lehen kilometroak bete orduko, beroak bazter guztiak arakatu eta okupatu ditu. Leihoa ireki eta aire epelaren ferekak leundu du gure sargoria. Errepidearen alboetara lerrokaturik dauden hamaika herrixka atzean utzi eta bazkal orduan Azilal herrira heldu gara. Herriaren sarreran dagoen merkatuan etengabea da jendearen joan-etorria zalaparta eta hauts artean. Ez dugu bertan murgiltzerik izan eta bazkaltzera sartu gara sukaldeko paretak koipez blaiturik duen taberna goibel batean. Entsalada txikia lagun, buztinezko ontzi koniko batean arkume haragiz eta barazkiez prestatutako tajine bat jan dugu. Gozoa dago. Gure bidaide amazigek jateko eskuin eskua erabiltzen dute eta etxetik eskuin hankaz atera behar omen dela diote. Ezker eskuaz deabruak bakarrik jaten du eta horregatik bakarrik ipurdia garbitzeko erabiltzen dute. Haiek bezala, gu ere eskuin eskua erabiltzen saiatu gara.

Zeruak erre egiten du. Berriro martxan jarri, ekarri dugun errepide nagusia utzi eta Atlas mendikate aldera zuzentzen den bidetik jo dugu. Emakumeak zerbait galdetu digu eta Lahouceinek bete ditu itzultzaile lanak. Nire “Moleskine” koadernotxoan idatzita dudan hiztegi laburrean begiratu dut eta Sajah esanez bere interesa eskertu nahi izan dut. Errepide estu eta bihurriak Tizi N’Tirghiste mendatea gainditu eta Agouti aldera jaisten hasi gara mendi magal pikoetan marrazten den bidetik. Imin n’ Talat herrixkaren sarreran gelditu eta mendiak isurtzen duen ur-emari handiko iturriak gure egarria ase eta nekea arindu du. Ibaiak  zeharkatzen duen haranen artean ernatzen den ibar berdearen paraleloan Agoutira heldu gara, asfaltoa amaitu eta natura bere esentzian gordetzen den lekura. Lurrezko pista batek Ikhf n Ighir herri luzexkara gerturatu gaitu, gure abentura txiki honen abiapuntura hain zuzen ere.

Gure traste guztiak atera eta gidaria agurtu ondoren, gurekin etorri den amazig andereak lastoz eta lurrez eraikitako bere etxean sartzera gonbidatu gaitu, gaua bere etxean igaroko dugula adieraziz. Sarrera nagusian petateak eta motxilak utzi, oinetakoak erantzi eta alfonbraz tapizaturik dagoen gelan sartu gara. Kanpoko pareten marroi koloreak margo bizi eta anitzez janzten du barruko aldea. Mohamed sukaldariak menda-belarrez eginiko tea eskaini digu zilar kolorezko teontzitik isuriz. Bat, bi, hiru… te gozo hartu eta aldameneko etxean dagoen dutxa moduko batean astindu ditugu gaurko neke eta izerdiak utzitako arrastoak. Etxearen atarian, agure zahar batek zumitzezko otar zapal batean zereal aleak zuritzen gure arbasoak legez. Irribarrea eta hitz batzuk eskaini dizkigu, baina argazkirik ez, ez du gustuko. Begirunez makina gorde eta aldamenean kukubilko jarrita bere esku zimurtuen mugimenduei so geratu gatzaizkio. Sinplea, baina ederra.  

Eguzkia Jbel Azourki mendiaren gibelean ezkutatu orduko giroa freskatu eta etxearen babesa bilatu dugu. Afaltzeko harira (Ramadan zopa) eta tajinea. Hiru belaunaldi bizi dira etxe honetan, oso abegitsuak diren eta apenas 60 urteko bizi-itxaropena duten amazig edo “gizon askeak”. Egunez jangela izan dena logela da gauez eta bertan zabaldu ditugu gure lo-zakuak. Etxekoei timansiwine (gabon) opa eta loak berehala garaitu gaitu. Goizeko 4:30ak aldera meskitako bozgorailutik ozenki airera barreiatzen diren otoitzek gure loaren sakonari amaiera eman eta esna arazi gaituzte bat batean. Laburra izan da eta erraz berreskuratu dugu ametsen paradisua.

Egunsentiaren argiak leihoaren kanpoko aldean dagoen forjatutako irudi-sarea zeharkatu du gauari bere azkena iragarriz. Lurrean jesarririk gosari oparoa. Ali, Omar eta Ali mandazainak gure petateak hartu eta trekkingerako behar ditugun traste guztiak (jaima, sukaldeko tresnak, janaria, kanpin dendak…) mandoen gainean atontzen hasi dira. Etxeko nagusiak agurtu, eskerrak eman eta abian jarri gara. Lahoucein eta Mohamed lagunekin batera ibar berde aldera jaitsi gara. Arto, tipula, pepinoa, patatak eta beste hainbat barazkiren labore lur artean zabaltzen den xenda barrena eman ditugu lehen urratsak. Kontraste handiko lurrak, mendi magal idor eta erreka ondoko freskotasuna, eremu biluzia eta lur aberatsen artekoa.

“Ura bizitza da”

Paradisua dirudien baratza berde honetan sagarrondoen presentzia nabarmena da. Horietan  hazten diren fruitu gozo eta ugarien pisuak adarrak makurtzera behartzen ditu Adanek izan omen zuen tentazioari ozta-ozta eutsiz. Lurrezko ubidez osatutako sistema batek ureztatzen dituzte aldaretan eraikitako baratzak. Gure jakin-mina ase nahian Lahouceini galdezka hasi gatzaizkio. Amazigentzat ura bizitza dela esan digu, urak bizitzeko behar duten oinarrizko elikagaiak eskuratzeko aukera ematen baitie. Erreketako ura baliatzen duen ureztatzeko ubide sistema honen bidez fruta-arbolak eta barazkiak ereiten baitituzte. Amazigen eguneroko lanaren puzzle astun eta neketsua. Baratzeko produktuez gain, familia bakoitzak zenbait ardi eta ahuntz, oilo batzuk eta behi bat izaten dituztela esan digu, urte batez beharrezkoak eta oinarrizkoak zaizkien esnea, arrautzak eta gurina bezalako produktuak eskuratu ahal izateko.  Egunerokotasunean murgilduta bizi diren herritarrek baratzeko lan anitzetan igarotzen dute goiz partea, eguzkiaren izpiek beren ikuspegirik ahulena erakusten dutenean. Emakume gaztea igitaia eskutan ihia ebakitzen dihardu eta bere ondoan dagoen mutila mandoaren gainera jaso eta etxaldera eramateko prest dago. Aurrerago, patata soro batean agureak aitzurra eskutan urari bide eman dio pasoa eragozten dion lurra kenduz. Horrela bizi dute goiza, beren bizitzaren biltegi eta iturri den paradisu txiki hauek zaintzen, atontzen, lantzen… errespetatzen.

Timit eta Agoutiko kafesne koloreko etxeak itsaso berde honen gainetik altxatzen dira. Horietako zenbait teilatutan ikus daitezkeen antena parabolikoak dira elementu arrotz bakarrak, guztiaren armonia hausten duen modernitatearen lekuko desiratuak. Marokoko gazte askoren ametsen ispilu, mendebaldeko balizko paradisuaren erakusleiho erakargarria.

Baratze hauek eskaini diguten freskotasunak ibilera erraztu digu, baina bertatik ateratzean bero lehor eta sargoriaren zamak lur hauetako errealitate gordinera ekarri gaitu. Pikondo handi batek eskaintzen duen itzal luzearen mendean bilatu dugu atsedena hartzeko beta. Ait Said herrixkatik gertu dagoen arboladian bazkaltzeko tartea hartu dugu. Ubidetako uretan jolasti dabiltzan umeen algarak ozenki aireratzen dira. Ura ere jolas leku, ura ere jostailu.  Intxaurrondo bikain baten gerizpean zumitzezko estalkiak jarri eta bertako produktuez osatutako entsalada eta meloia jan ditugu. Ez da menda-belarrez egindako terik falta. Bat batean, gure bost kideak desagertu egin dira eta berehala ohartu gara otoitzerako unea dela. Herriko meskitako bozgorailutik muezinaren otoitzerako deia (Allahu Akbar) hedatu da  ibarraren bazter guztietara. Egunean zenbat alditan egiten duten otoitz  galdegin diegu gure bidaideei eta gure jakin-mina asetzearren edo, Meka aldera jarrita egunero gutxienez bost aldiz egin behar dutela otoitz argitu digute, nahiz eta eskubidea duten maiztasun handiagoz egiteko. Salateko derrigorrezko bost otoitzak egunsentian, eguerdian, arratsaldean, arratsean eta gauen egin behar dituzte. Erritual gisa, otoitza eskuak, aurpegia, belarriak eta ukondoak urez garbitu eta gero egiten dute. Orain ulertu dugu zer demontre egiten zuten gure lagun amazigek plastikozko kubo urdin txiki bat eskutan hartu eta bertan daramaten urez beren gorputzeko atal horiek igurtziz. Ura bizitzeko, ura jolasteko, ura otoitz egiteko.

Orain arte ekarritako bide laua atzean utzi eta bere hormak erorita dituen bihitegi zahar baten ondotik lehen aldapari eutsi diogu, mendi aldera zuzentzen den xenda nabarmen batetik. Eguzkiaren beroak ez du barkatzen eta gure ibilera moteldu egin du. Lepora heldu eta atzera begiratuz ibar berdearen ikuspegi zabalaz gozatu dugu, urak sortu duen baratze bizia, bizitzeko urak zizelkatu duen eremu aberatsa eta emankorra, amazigen lantoki eta bizileku miresgarria. Postal honen beste aldean gaude, dozenaka ahuntzek bazkatzen duten erreinuan eta gertu harrizko borda, artzainaren eta ahuntzen gordeleku. 

Egunaren azken argiak itzali aurretik, Taghia n Ait Hamoudou errekastoaren ertzean jarri ditugu jaima eta kanpin dendak, Jbel Tafenfent mendiaren magaleko lur gorrietan. Mohamedek afaria prestatzen duen bitartean botak erantzi, oinak errekan sartu eta kantinplorak urez bete ditugu. Gaur ez dugu dutxarik, errekaren ur korronteak eskaini digun freskotasun eta gardentasunak lagundu du gure asmoa. Ilargiak hartu du eguzkiaren lekua eta jaimaren babesean afaldu ostean, gure lagunak agurtu eta lo-zakuaren epela bilatu dugu. Zerua oskarbi dago eta ezin izan diogu eutsi izartegiak erakusten duen ikuskizunari so geratzeari. Soilik errekaren murmurioak hausten du espektakulu honen handitasunari darion isiltasuna. Ezin ederragorik!

Egunsenti zoragarri batek esnatu gaitu. Ali eta Omar mandazainek mandoak prestatzen dituzten bitartean jaimaren babesean Mohamedek prestatutako jaki gozoak dastatu ditugu gosaltzeko orduan. Goiz da eta oraindik eguzkiaren izpiek ez dute berotzen. Argiak lurraren kolore gorria areagotzen du, erretzen bailego. Martxan jarri eta Lahouceinen arbasoek erabili ohi zuten artzain bide zaharretik aurrera egin dugu intsentsu-miter (Juníperus thurífera) zuhaitz berezien artean. Atlas mendikatean bereziki ederrak dira enbor bihurritua duten zuhaitz hauek. Giro lehorrak bere enbor eta adarren kolore grisa areagotzen du hosto iraunkorren berdetasunarekin kontrastatuz. Ganaduaren eraginez eta egurretarako  erabileraren ondorioz, basoak oso degradaturik daude eta bestelako neurririk hartu ezean, egoera konponezina izango da laster.

Gorabehera txiki eta igarobide estuen artean bete ditugu hurrengo bi orduak. Fruitu lehor batzuk jaten ditugun bitartean, goi lautadako lurrean eseri eta Abachkouko ibar aldera begiratzean, lurrak erakusten duen koloreen sinfonia gure begien ninietan txertatu zaigu bat batean. Idorra eta iradokitzaile den paisaia honetan ibarrak eta herrixkak guztiz mimetizaturik agertzen dira, lugorrien eta barazki soroen berde biziaren arteko kontrastearen unibertso txikian txertaturik. Ikuspegi atsegina lagun, mandoen atzean jarri eta aurrera egin dugu. Aurrez aurre, hiru mila metro gaindi dituzten mendiez osaturiko Jbel Tarkeddit mendikatearen horma bertikalak ikusi eta Ghougult aldera jaisten hasi gara. Herriaren sarreran lehen umeak gerturatu zaizkigu “un stylo” eskatuz. Harrigarria bada ere, paraje hauetako umeentzat bolaluma edo lapitza dira desiratzen duten oparia. Askok idazten eta irakurtzen jakin gabe hauen bidez magia egin dezaketenaren esperoan edo beraien ezkutuko sentimenduak orri puska ziztrin batean dituzten ametsak marrazteko itxaropenez. Zein gutxi behar den apenas dagoen lekuan eta zenbat soberan oparotasuna dugun lurraldean. Lehenak gutxirekin zoriontsu, gu, aldiz, ugaritasunean zoritxarreko. Hauxe da gure munduaren erretratu desorekatua.

Herria eta errealitate gordina gibelean utzita, Ghougulteko haitzartean murgildu gara intxaurrondo baten gerizpean atsedena hartu eta bazkaltzen geratu garen arte. Mohamedek kubo txiki urdina hartu, errekastoan urez bete eta otoitz egitera abiatu da. Eguneroko erritoa. Umeak lanean ikusi ditugu, batzuk ahuntzak zaintzen eta hauen kakak mando gainean herrira garraiatzen, neskatxak errekaren ertzean arropak ikuzten. Janari eske gerturatu zaizkigu batzuk, urrutitik mesfidati zelatatu gaituzte bestek. “Us stylo” “un stylo”… Haitzartea amaitzean, kanpatzeko lekua bilatu dugu beste lautada txiki batean. Kanpin dendak eta jaima muntatu, gertu dagoen iturri txiki batetik ateratzen den urez hala moduz garbitu eta afaltzera bildu gara. Gaurkoan ere, ortzian marrazten diren izarrek espektakulu paregabea eskaini digute.

 “Nahi ez duenari ezin zaio zerua erakutsi”

Gau haizetsuak eta inguruan bizi diren nomaden zakurren zaunkek esnatu gaituzte nahi baino goizago. Gosaldu ostean, igoera zorabiagarri bati ekin diogu mendiaren magalean sigi-sagan marrazten den xendatik. Tizi ri Wani mendi lepora heltzean eta arnasa berreskuratzeko atsedena hartu ondoren, Tarkedditeko ordeka aldera abiatu gara. Xendaren alboan bi ume gu noiz iritsiko zain. “Un stylo” eskatu eta guk eman. Nomaden etxe eta ahuntzen bazkalekuen artean ibili eta gero, errekaren ondoko zelaitxo berdean altxatuta dagoen  Lahouceinen lagun baten jaimaren ondoan menda-belarren tea dastatu dugu. Botak erantzi, oinak errekan sartu eta belarretan zeruari so etzanda eman ditugu hurrengo minutuak  eguzkiaren izpien ferekaz gozatuz.

Jbel Tarkeddit eta Ighil M’Goun mendikateen artean hedatzen den lautada luzean zehar ibiliz lehen aldiz ikusi ahal izan dugu M’Goun mendia, gure ibilaldi honen punturik gorenena.  Tarkedditeko aterpearen ondoan dagoen oasi berdean gure lagun mandazainek altxatu duten kanpalekura iritsi gara. Motxilak bertan laga eta gero, aterpean dagoen dutxan aurreko egunetako izerdiak eta hautsak gure gorputzean utzitako arrastoak ezabatu ditugu. Gaua laburra izango da, goizeko laurak aldera altxatu behar dugu eta. Afaldu, zeru izartuari begiak tarte batez josi eta lo-zakuaren epela bilatu dugu agudo.

Mohamedek kanpin dendako kremailera ireki eta mendi aldera abiatzeko ordua dela esan digu. Bapo gosaldu, hotzetik babesteko arropa egokiak jantzi eta frontalaren argiaz baliatuz ilaran  maldan gora jarri gara. Mandazainak jaimaren babesean geratu dira lotan, ez dira gurekin etorriko eta gauean berriro elkartuko gara Oulilimteko ibarrean. Hotsik gabeko gau beltzean beste talde batzuk ipurtargiak bailira marrazten dira mendiaren magalean. Zeru izartsuan, aldiz, izarren anabasak marrazten duen irudi mugagabea. Lepora iristean, mendi tontorraren gibeletik ateratzen ari den ekiaren argitasun itsugarriak agurtu gaitu. Azken metroetan Amaiak ezin izan dio emozioari eutsi eta negar malkoen eztandak bete du haren aurpegi hotza. M’Gouneko gailurraren magal grisean eseri gara bostak haizearen txistuak musikatzen duen konpasean murgildurik. Zeruak eta lurrak bat egiten duten lurralde amaigabeari so, bertan marrazten diren naturaren kolore eta irudiez gozatu dugu. Jaitsiera, mazizoaren erdialdeko kono pikotik egin dugu eta beheko aldera iristean M’Gouneko iturrien bila abiatu gara, Oulilimtera.

Zerua ilundu eta ekaitzaren hotsak entzun ditugu gertu. Kanpamendura iristerako txingorrak bisita egin digu. Ekaitzaren ostean, barea. Gaur ez dugu jaimarik, bertan dagoen nomaden harrizko etxean hartu dugu atseden eta ostatu. Inguruan dagoen nomaden beste etxaldera joan nahi, baina ez gerturatzeko oihukatu digute. Lahouceini galdezka hasi natzaio jarrera honen arrazoiak bilatu eta ulertu nahian. Nomaden bizitzaz luze hitz egin dugu, baita ere haiek “zibilizatzeko” gobernuak egindako ahaleginaz, hala nola, ume nomadak eskolaratzeko edota herrixketako bizitzan txertatzeko xedez. Lurralde honetako nomadekin izandako harremanen emaitzak ez omen dira onak izan eta askok bere isolamenduan bizitzen jarraitzea erabaki omen dute. Sentimendu kontrajarriak azaleratu zaizkit Lahouceinen azalpenak entzutean, nahia eta ezinaren arteko borroka latza. Gaur bizi dugun mundu globalizatu honetatik ihesbide izan daitekeelakoan, baina… dagoeneko berandu. Bizimoduaren oasi honi bizkarra eman eta kanpalekura itzuli gara nomadei argazki bat ateratzeko aukerarik eta kemenik izan gabe. Errekaren ertzean jesarri eta gure bizitzaren zentzuaz eta esanahiaz gogoeta egin nahi izan dut. Istant bat izan da, ezin dut (edo ez dut nahi). Lagunen ondora bildu eta menda-belarrezko tea eskutan, belarretan etzan eta zeruari so geratu natzaio, nahi ez duenari erakutsi ezin zaion zeru horri begira.

“Auzokoa etxea baino garrantzitsuagoa da, eta laguna bidea baino”

Gure seigarren egunsentia agurtu eta ibarrean zehar abiatu gara mandoen atzetik. Mendien magaletan ahuntz-talde ugari eta gertu nomada bakartien harrizko etxolak. Xendaren albo batean mutil gaztetxo batek bere uzta saldu nahi digu, barraskilo zuri batzuen oskolak eta ahuntzen artile zakarrez egindako eskumuturrekoak. Nomada gazte honek ez digu “un stylo” eskatu eta bere irribarrerik zabalena eskaini digu eskuen ahurrean bere altxorra erakutsiz. Hiruzpalau eskumuturreko erosi eta 300 dirham eman eta gero, aurpegian distira apartekoa erakutsi du, diruaren distira saltzailea ote? Oulilimteko penitenteak altxatzen diren lekura ailegatzean, harri eta zur geratu gara haizeak zizelkatu dituen formazio geologiko erraldoi hauek duten itxura magikoarekin. Paradisu txiki hau zeharkatzen duen errekaren ondotik jaitsi gara paisaia zipriztintzen duten hamaika intsentsu-miter zuhaitzen artean. Garai batean bihitegia izandako Tighremt n Ait Ahmeden aurrien ondora iritsi eta bere itzalean bazkaldu dugu. Hemen denbora astiroago igarotzen dela dirudi.

Gertu dagoen Mrabitine herrixka atzean utzita, azkar heldu gara Taghreftera, gaurko nekeak eta pozak pausatuko ditugun Chez Jamal Gîte d’etapera edo aterpera. Logela koloretsuan trasteak utzi eta herria bisitatzera abiatu gara. Ume andana dabil harrapaketa eta ezkutaketetan jolasean. Guztiak mutilak, neskak errekastoan makurturik arropak ikuzten eta beraiek baino gazteagoak diren anai-arrebak zaintzen. Gizarte patriarkatua izanik, emakume amaziga familiaren oinarri da eta ezkontza da bere halabeharreko patua. Gizona da familiaren kide guztiengan duen kontrol zorrotza, eta emakumeak, aldiz, familiaren morala eta bizitza pribatua zaintzen ditu. Emakumea da beren gizarteko habea, beraiek garbitzen dituzte arropak, otorduak prestatzen, igitaiez ihiak moztu, ogia egin eta sutarako egurra ekartzen. Hala ere, emakume amazigak bere mugen barnean jakin izan du bere rola bilatzen. Lahouceini egoera honetaz galdegin diogu eta hori guztia beren tradizio eta ohituretan txertaturik dagoen antzinako egoera dela esatearekin batera, berehala ohartu gara bat datorrela emakumearekiko dagoen ikuspegi honekin. Entzundakoak sortu duen amorrua gure erraietan gorde dugu. Ulergaitza gertatu zaigu eta soilik mendiko jendeak prestatzen duen kus-kus ederrak arindu du gure haserrea eta mina. Mutiko txiki bat gerturatu zait, poltsan dudan lapitza eta paper puska bat eman eta korrika aldendu da bere lagunei lortutako altxorra erakustera.

Goizaldean aterpeko jendea agurtu eta baratza eta fruta-arbolek osatzen duten oasi berde artean zabaltzen den xendetan barrena igaro dugu goiza. Herritik ateratzean, harresi txiki bat ikusi dugu, eta barruan belarrak eta sastrakak. Lahouceini galdetu eta hilerria dela esan digu. Hilarririk gabeko hilerria? Bai, zutikako harri gutxi batzuk ikus badaitezke ere, gehiengoek hildakoak lurperatu eta ez omen dute inolako ikurrik jartzen. Gurean ez bezala, paisaiarekin guztiz bat egiten du. Gaurko ibilaldi laburrak Imi Nirktera eraman gaitu. Iraganean ainguraturik bizi den herrixka honetako korta baten ondoan kanpin dendak jarri eta erreka aldera jaitsi gara ur korrontearen murmurioak eskaintzen digun lasaitasuna bilatuz. Gertu, mutil talde handi bat futbolean ari da, lastoz, oihalez eta sokaz egindako baloi bati ostikadak emanez. Bertan, kafesne koloreko pareta baten kontra jarrita dauden hiru neskatxa keinuka ari zaizkigu, lotsati eta mesfidati. Burua zapiz estalita eta oinutsik daude. Amaiak eskutan duen mugikorrari begira, arrotza egiten zaien tresna txiki batek sortzen dien harriduraz ohartu gara, gure seme-alabentzat “ezinbestekoa” den jostailuak eragiten dien liluraz. Luze jo dugu postal honi begira, luzeago jo beharko genuke gure “bizitza zibilizatu eta aurreratuak” ekarri dituen ondorioez hausnartu eta gogoeta egiten. Baina, ihes egin ohi dugu beti, ez dugu kemenik errealitate gordinari aurre egiteko. Eroso bizi gara eta ez zaigu interesatzen bidean eten txiki bat egin eta gure bizimodua zalantzan jartzeko, gure kontraesanak azaleratzeko. “Lapikoa” irakiten jarri zait eta kostata hartu dut lo.

Gaur, M’Gouneko haitzartean sartuko gara zizelkatu duen errekaren uretan murgilduz. Oinetako zaharrak jantzi eta gustura ibili gara ur-korrontearen ibilgua jarraituz. Eguzkiaren izpiek apenas iristerik duten pareta bertikal horixka eta erraldoiek gordetzen duten espazio estu eta erakargarri honek “mandabide” baten antza du, haran honetako herriak lotzen dituen “autobidea” baita. Hiru ordu pasatxo oinak bustitzen, hiru ordu pasatxo naturaz gozatzen ibili eta gero, Tiranimineren sarreran dagoen etxe bakarti batean hartu dugu ostatu. Arratsean, etxearen ondoan dagoen eraikin txiki eta ilun batean suaren argia ikusi eta gerturatu gara. Etxeko bi neskak afaria prestatzen dihardute, Fatima lurrezko labean ogi opilak egiten eta Sara sutondotik ateratako txingarrekin tajinea prestatzen ari da. Sukaldea, izkina bateko sua izan ezik, argilunez beterik dago. Ali mandazainak berbaldi luzean ari da Fatimarekin, amazigeraz etenik gabeko berbaldian. Sutondoaren epelean eseri eta guretzat arrotza den hizkuntzan esaten zutena jakin guran Lahouceini bien arteko hizketaz galdegin diogu. Alik Fatimari esan omen dio bere herrian badela mutil gazte bat berarentzat senar egokia litzatekeena eta berak ezagutu nahi izanez gero, harekin hitz egin eta elkar ikusteko eguna eta lekua finkatzeko prest dagoela. Fatimak ez omen du etxe honetan lau gizonezkoentzat bizitza osoan lanean jarraitu nahi eta begi onez ikusi du Alik egindako proposamena. Hala ere, mutil gazte horrek arrebarik ba ote duen galdetu dio eta Alik baietz esan. Hitzik gabe geratu gara. Tajinea jan eta lotara.

Gure abentura txiki honen azken egunari egin diogu aurre. Etxeko jendea agurtu eta atzo bezala, gaur ere oinetako zaharrak jantzita errekatik ibili gara. Aguerzaka herrira iristean, berehala ohartu gara bestelako bizimodu bat dutela, dendak, aterpeak, meskitetako bozgorailuak, kale-argiak eta kotxe gutxi batzuk. Galipotezko errepidea aterpearen atariraino iristen da eta lurrezko futbol zelaiaren ondoan 4x4 kotxetzarrak eta furgonetak. Iluntzean azken afaria egin dugu mandazainekin, Omar, Ali eta Ali lagunak etxera bueltan  dira. Ez dute amazigera ez den beste hizkuntzarik ezagutzen, baina ez dugu arazorik izan bederatzi egunez haiekin komunikatzeko, nahikoa izan da keinu edo hots bat elkar ulertzeko. Umilak, zintzoak eta langileak diren lagunekin argazkia atera eta besarkada luze batez agurtu ditugu. Beraien mandoak hartu eta beren herrira itzuli dira, egun hauetako lanaren ordaina jaso eta datozen astetan bizi irauten jarraitzeko. Iawnk lagunak, zorte on! Mohamed sukaldaria eta Lahoucein mendi-gidaria gurekin geratu dira eta elkarrekin Quarzazate, Taroudant eta Essaouirako herriak eta bazterrak ezagutzera abiatu gara. Atzean utzi dugu beren ohiturei estuki lotutako eta geografia ez abegitsura egokitu den amazigen bizitza, ekosistema zehatz bati lotutako nekazaritza eta abeltzaintza prekario batez inguraturik, bere erliebe malkartsuak komunikazioa zaildu egiten duen gizarte txikia. Naturaren mirari liluragarria.

Sajah!

Marrakexko Jemaa el Fna plazan dagoen zalaparta amaigabean murgildu gara. Ohi bezala, bazter guztiak jendez gainezka daude. Musikarien soinu eta kanta amaigabeak, laranja-zuku saltzaileen deiadarrak, suge-sorgintzaileen txirula hotsak, dantzarien jira-bira eroak eta jatetxeetako burruntzietatik ateratzen den ke artean galdu gara. Atzean geratu dira bederatzi egunez Lahoucein, Mohamed, Omar eta Ali lagun amazigekin ezagutu eta gozatu ditugun Atlas mendietako magal koloretsuak, lastoz eta lurrez altxatutako herrixkak, ibar berdeetako freskotasun eta oparotasuna, haitzarte estu eta amaigabeak, errekastoen murmurio lasaigarria, ezti koloreko lurrak, umeen jolas eta irribarreak, bideetako isiltasuna eta meskitetako otoitzerako deiak… atzean utzi ditugu ezkutuko sentimenduak ernetzen dituen lurralde abegitsua. Mutua ez den paisaia ederra. Bizirik dirauen amazig herria. 

Amazig herria

Amaziga jatorri ezezaguneko herria da eta tribu independente askoz osatuta dago. Erromatarren mendetik ihes egitean, peioratiboki berbere edo barbaroak deitu zituzten, horregatik beraiek nahiago dute “gizon libreak” esanahia duen amazig terminoaz izendatzea. Mendeetan zehar kanpotik zetorren eraso eta mehatxuei (greziar, feniziar,  erromatarrak, bandaloak…) aurre egiteko bat egiten jakin arren, amazig nomadak erabat sakabanaturik bizi izan ziren eta bizi dira gaur egun. Hasieran arabiarren erasoei aurre egin bazien ere, ezin izan zuten erasoa gelditu. VII. mendearen bukaeran Afrikako iparraldeko kostaldean musulmanak ziren nagusi eta barnealdea amazigen esku zegoen. Hala ere, Islama hartu zuten erlijio. Islamismoa onartu arren, XI. eta XII. mendeen artean beren kultura eta aginte politikoa berreskuratzen saiatu ziren. Almorabide eta almohade dinastiak nagusitu eta txandakatuz estatu independenteak sortzea lortu zuten, XV. mendean arabiarrek erabat mendean hartu arte. Marokoko biztanleriaren erdia baino gehiago amaziga da, Aljerian gutxiengoa, Tunisian talde txiki batzuk baino ez dira geratzen eta Libia eta Egipton kasik desagertu egin dira.

Historiaurretik Afrikako iparraldean bizi den (Maroko, Aljeria, Tunisia, Libia, Mauritania eta Egipto) gizatalde honen berezko hizkuntza amazigera da, zona horretan hitz egiten diren hizkuntzen artean zaharrena. Sei milioi hiztun baino gehiago daude dialekto askotan banaturik. Amazigen lurretan arabiera da nagusi eta amazigeraren hiztunen eskubideak ez dira errespetatzen. Lurralde desberdinetan elkarrengandik urrun eta sakabanaturik dauden hizkuntza komunitate hauek erabili ohi duten amazigerak Marokon eta gainerako estatuetan ez du ofizialtasunik, eta hainbat eskualdetan etxeko eta  kaleko hizkuntza den arren baztertuta dago. Gaur egun  arabiera nagusitzen ari da amazigeraren kaltetan.

 

Klikatu hemen ARGAZKIAK ikusteko

https://askemikel.blogspot.com/2015/02/amazigen-atlas-sentimentala.html

LUMIACHAK, COANGA LAKUA,🏞️ ETA BACHIMAÑA🏡 Refugio Casa de Piedra(e)tik

 2024-10-24 Osteguna. Eguraldia erdipurdikoa. Beste bisita bat Panticosa-ko Bainuetxeari. Bidean gentozela, Lumiacha aintziretatik Bachimaña aterpera igotzea pentsatu dugu. Ez genuen inongo planik, eta udazkenaz gozatzen jarraitzearekin batera hori egitea bururatu zaigu. Gero gerokoak...

 PANTICOSA. Udazkena topera dago hemen ere. Aurten gozamen ederra daramagu.

 Normalean zubi honetatik zeharkatzen dugu Caldarés, Camino de los Machos hartzeko, Lumiacha-runtz. Baina gaur ezin dugu bertatik igaro, erreka gainezka dator eta. Beraz, ohiko bidera itzuli eta gorago dagoen beste zubi batetik zeharkatzen ahaleginduko gara.

Hemen erreportajea